موضوع: سوره آل عمران

عنوان: تفسير سوره مبارکه ال عمران جلسه 35

مدت زمان: 32:12 اندازه نسخه كم حجم: 3.77 MB دانلود اندازه نسخه پر حجم: 7.54 MB دانلود


اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
?قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَي كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاءُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَعِبْرَةً لأُولِي الْأَبْصَارِ ?13?
اين كريمه صدر و ذيلش ما را به اعجاز دعوت مي‌كند هم در صدرش فرمود: ?قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ? هم در ذيلش فرمود: ?إِنَّ فِي ذلِكَ لَعِبْرَةً لأُولِي الْأَبْصَارِ? زيرا مشتمل بر يك اعجاز غيبيِ غير معهود است گرچه معجزات فراوان است ولي بعضي از اعجاز كم‌سابقه و كم‌لاحقه‌اند يعني خيلي كم اتفاق مي‌افتند در بين خود معجزات برخي از معجزه‌ها ناظرةالوقوع‌اند مثل اهمين اعجاز، اين مطلب اول.
مطلب دوم اين است كه خداي سبحان وعده ظفر و پيروزي داده است و اين وعده را در چند مرحله تبيين كرد. اولاً در سوره? «مجادله» آيه 21 فرمود: ?كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي? اين يك مطلب. و اين كريمه اطلاق دارد خواه رزمنده‌هاي اسلامي كمتر باشند، خواه برابر در هر دو حال پيروزند، اگر نيروي نظامي اسلام بيشتر از نيروي نظامي كفر باشد اينجا ظفر معجزه نيست يك امر عادي است، اگر عادي بود بايد هيچ‌كدام پيروز نشوند، اگر متعارف بود و برابر بود و اگر هم رقم نظاميهاي اسلام كمتر بود نبايد پيروز بشود، اگر در اين حال پيروز شد مي‌شود معجزه ?كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي? مرحله بعد همان آيه‌اي است كه قبلاً بحث شد در سوره? مباركه? «بقره» در جريان تالوت و جالوت آنجا ذيل آيه 249 اين‌چنين آمده است كه ?كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ? اين سخن اوحدي از اهل ايمان است و قرآن اين سخن را هم امضا كرده است گرچه مستقمياً نظير آيه سوره? «مجادله» نفرمود و اين سخن، سخن خدا نيست ?كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ? اما خدا امضا كرد چون سخن آن اوحدي از اهل ايمان است ?قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُلاَقُوا اللّهِ كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ? و قرآن هم اين را با صحّه و امضا نقل مي‌كند، اين دو مرحله.
آن‌گاه اين فئه قليله را كه بر فئه كثيره پيروز مي‌شوند تبيين مي‌كند رقمش را مشخص مي‌كند كه تا چند برابر امكان ظفر هست. در سوره? مباركه? «انفال» تا حدودي اين رقم را مشخص فرمود آيه 65 و 66 سوره? «انفال» فرمود: ?يَاأَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي الْقِتَالِ? چرا تحريض و تشويق كن؟ براي اينكه ?إِن يَكُن مِنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِاْئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِنكُمْ مِاْئَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَ يَفْقَهُونَ? شما چون فقيهيد، آنها فقيه نيستند يك نفر بر ده برابر خود پيروز مي‌شود بيست سرباز اسلامي بر دويست سرباز كافر پيروز مي‌شود، صد سرباز اسلامي بر دو هزار سرباز كافر پيروز مي‌شود ?كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ?.
خداي سبحان كه اذن مي‌دهد براي آن است كه آ‌نها فقيه نيستند و شما فقيهيد ?إِن يَكُن مِنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ? ده سرباز صابر بر دويست سرباز كافر پيروز مي‌شود و صد سرباز مسلمانِ صابر بر هزار سرباز كافر پيروز مي‌شود ?وَإِن يَكُن مِنكُمْ مِاْئَةٌ? صد بر هزار و بيست بر دويست پيروز مي‌شوند آن‌گاه فرمود: ?الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِن يَكُن مِنكُم مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَينِ وَإِن يَكُن مِنكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ? الآن چون آن قدرت روحي در شما نيست و ضعف شما محسوس است يك برابر بر دو برابر پيروز مي‌شوند يعني اگر شما صد نفر باشيد بر دويست نفر پيروز مي‌شويد، قبلاً اگر صد نفر بوديد بر هزار نفر پيروز مي‌شديد و اگر هزار نفر باشيد بر دو هزار نفر پيروز مي‌شويد قبلاً اگر هزار نفر بوديد بر ده هزار نفر پيروز مي‌شديد و مانند آن.
پرسش:...
پاسخ: قليل بر كثير؟ نه ممكن نيست براساس معادلالت حسابي ملحدي بر مثل خودش پيروز بشود.
پرسش:...
پاسخ: اين همه نيروهاي مادّي كه پشت سرِ آنهاست نبايد مغفول‌عنه باشد آنها از دامي به دام ديگر غلطيدند.
پرسش:...
پاسخ: اگر فقيه بودند موحّد مي‌شدند و اگر فقيه بودند صابر مي‌شدند و امثال ذلك ديگر به اموال و اولاد اعتماد نمي‌كردند.
پرسش:...
پاسخ: چون غير موحّد است سفيه است ديگر ?مَن يَرْغَبُ عَن مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفْسَهُ? شما فقيهيد، آنها سفيه‌اند فقيه بر سفيه مقدم است.
پرسش:...
پاسخ: مسائل مادي و غير مادي را رب‌العالمين دارد اداره مي‌كند مگر مسائل مادي منهاي مسائل معنوي است فرمود شما فقيهيد و آنها سفيه‌اند ?مَن يَرْغَبُ عَن مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفْسَهُ? سفيه مورد امداد الهي نيست و فقيه مورد امداد الهي است، خب اين هم مرحله بعدي.
پرسش:...
پاسخ: فرق نمي‌كند آن روز اصلاً اينها وسيله نداشتند اينها پياده بودند، آنها سواره‌نظام، اينها با دست خالي بودند آنها شمشير.
پرسش:...
پاسخ: حالا اين وارد فصل ثاني بحث بايد بشويم كه چگونه ذات اقدس الهي گروه كم را بر گروه زورمند زائد پيروز مي‌كند.
پس فصل اول و دوم گذشت. فصل اول اين بود كه ذات اقدس الهي در سوره? «مجادله» و در سوره? «بقره» وعده? نصرت داد يك وقت فرمود: ?كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي? يكي هم فرمود: ?كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ? اينها عصاره? فصل اول بحث.
فصل دوم اين بود كه اين فئه? كم كه بر فئه? زياد پيروز مي‌شوند رقمش تا چه حد است فرمود تا ده برابر هست، حداقل تا دو برابر هست و مانند آن.
فصل سوم بحث اين است كه چگونه گروه كم را بر گروه زياد پيروز مي‌كند؟ امدادهاي غيبي از اينجا شروع مي‌شود. در سوره? مباركه? «انفال» كه تقريباً مي‌شود گفت بسياري از مسائل رزمي در اين سوره تأمين شده است بخشي از امدادهاي الهي را ذكر مي‌كند كه اينها يك مقدار امداد مادي است، يك مقدار امداد معنوي، گاهي نزول فرشته‌ها مايه? مدد است، گاهي ايجاد هراس و رُعب در دلهاي دشمنها عامل پيروزي مسلمين است، گاهي ريزش باران وسيله‌اي است براي مسلمين به سود مسلمانها و عليه كافران، گاهي هم از باب تصرّف در چشم است كه همين آيه محل بحث است. اينها انحا و اقسام گوناگون امداد الهي است كه با اين امدادها قليل بر كثير پيروز مي‌شود. در سوره? مباركه? «انفال» آيه نُه به بعد مبسوطاً اين دو، سه قسم را شرح مي‌دهد فرمود: ?إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ مُرْدِفِينَ? ما هزار فرشته? مُردف را به كمك شما فرستاديم در بخش ديگر هم فرمود سه هزار مَلك مسوِّم و مسوَّم را ما فرستاديم اينكه فرمود هزار فرشته مُردف و در جاي ديگر فرمود سه هزار فرشته اينها با هم سازگارند براي اينكه اينجا نفرمود هزار فرشته، فرمود هزار فرشته? مُردف يعني هر فرشته‌اي رديف دارد حالا يك نفر را رديف دارد يا دو نفر را رديف دارد بايد با آيه ديگر مشخص بشود چون در آيه ديگر فرمود سه هزار فرشته را نشان‌دار ما فرستاديم مي‌توان استنباط كرد كه اين هزار فرشته مُردف هر كدام در رديف خود دو فرشته را به همراه دارند. اينكه فرمود: ?أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ مُرْدِفِينَ? با‌ آن سه هزار فرشته هماهنگ خواهد شد.
پرسش:...
پاسخ: باشد، اينها با او هم قابل تطبيق است.
پرسش:...
پاسخ: ممكن هست، پنج هزار هم ممكن هست غرض اين است كه اينجا نفرمود هزار فرشته، فرمود هزار فرشته مُردف تا آيات ديگر چه رقم را تبيين كند هر رقمي را كه آيات ديگر تبيين كرد با اين قابل جمع است.
بعد فرمود: ?وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلَّا بُشْرَي لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ? اين كار زمينه مژده‌اي براي شماست، قلب شما را آرام مي‌كند و اصولاً كمك جز از نزد ذات اقدس الهي جاي ديگر نيست آنجاست و آنجا هم دسترس كسي نيست هيچ جايي مبدأ نصرت نيست مگر خدا و خدا هم عزيز است در دسترس كسي نيست، خودش بايد بدهد و حكيمانه هم توزيع مي‌كند ?وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِيزِ? كه كسي دسترسي ندارد به او و حكيم است و حكيمانه نصرت را نازل مي‌كند، خب.
پرسش:
پاسخ: علي ايّ حال اين آيه محل بحث هم قابل تطبيق بر آن است كه خطاب متوجه كافران باشد، هم شامل مؤمنين به همه خطاب مي‌كند كه ?قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ? معجزه‌اي است براي همه شما، هم مؤمنين بايد بر ايمانشان با اين اعجاز بيفزايند، هم كافران با مشاهده اين اعجاز بايد مؤمن بشوند، اگر اولواالابصار باشند حالا به آيه تقليل هم مي‌رسيم كه در همين سوره? مباركه? «انفال» هست.
پرسش:...
پاسخ: حالا آنها فصل بعديِ بحث است در ارجاع ضماير هم چند مسئله است كه به خواست خدا روشن خواهد شد، اين آيه نُه.
پرسش:...
پاسخ: در شأن نزول گفته شد كه سه بيان هست ?قُل لِلَّذِينَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ وَتُحْشَرُونَ إِلي جَهَنَّمَ? كه از آنجا سرفصل بود سه بيان بود كه اشاره شد يكي از آنها گروه بعد از جريان جنگ احد است كه شامل يهوديها مي‌شود.
در آيه ده همين سوره? «انفال» آمده است كه ?وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلَّا بُشْرَي وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ? آن‌گاه امداد مادي را ذكر مي‌كند مي‌فرمايد: ?إِذْ يُغْشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِنَ السَّماءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَي قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ? شما در حالي بوديد كه نياز به آب داشتيد آب را به وسيله باران براي شما فرستاد كه هم پليديهاي ظاهري شما برطرف بشود و هم جايگاه رزمي شما كه شن‌زار بود محكم بشود كه اسبهايتان يا خودتان فرو نرويد، تثبيت قدم باشد و ثبات ايماني و طمأنينه دل هم به همراه داشته باشد و مانند آن، اين امداد مادي.
باز به امداد غيبي اشاره مي‌كند كه فرشته است .. رعب فرمود: ?إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَي الْمَلاَئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ? فرمود اين شما نيستيد كه نياز به امداد غيبي داريد، بلكه مَلك هم محتاج به اوست ما همان طوري كه به شما مي‌گوييم در هنگام جنگ صبر كنيد، به فرشته‌ها هم دستور داديم كه ثبات قدمتان را حفظ بكنيد تمام دستاويز كافران را از بين ببريد ?إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَي الْمَلاَئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ? همان طوري كه به انسانهاي مبارز مي‌فرمايد: ?اذْهَبَا إِلَي فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَي? بعد من با شمايم ?إِنَّنِي مَعَكُمَا أَسْمَعُ وَأَرَي? به فرشته‌ها هم مي‌فرمايد كه من با شمايم ?إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَي الْمَلاَئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ? مبادا كسي خيال كند ملائكه در نصرتش مستقل است يا در امدادش نيازي به حق ندارد خداي سبحان به فرشته‌ها فرمود: ?إِنِّي مَعَكُم? شما چند كار بكنيد يكي ?لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُوا? مؤمنين را تثبيت كنيد ?سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ? دلهاي كافران را من با رُعب مي‌لرزانم، ?فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ? سرِ اين كافران را شما بزنيد ?وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ? انگشتها و دستها و دستاويز اينها را هم قطع كنيد خلاصه دستهاي اينها را قطع كنيد، سرِ اينها را قطع كنيد، مؤمنين را تثبيت كنيد من هم دلهاي كافران را مي‌لرزانم اين هم امداد است به وسيله انذار فرشته‌ها، هم امداد است با قذف ترس در دل كافران اينها امدادهاي غيبي است.
?ذلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ? آن‌گاه به خود مؤمنين هم مي‌فرمايد كه وقتي شما وارد صحنه? نبرد شديد ?فَاثْبُتُوا? در همين سوره? مباركه? «انفال» بخش ديگر از امدادهاي غيبي را كه مربوط به همين جريان جنگ بدر است ذكر مي‌كند.
پرسش:...
پاسخ: بله، هر دو مستقيماً هم مي‌شود ديگر، فرشتگان مكلّف تكويني‌اند همان طوري كه در انزال وحي مأمورند ?بِأَيْدِي سَفَرَةٍ ? كِرَامٍ بَرَرَةٍ? اينها سفراي الهي‌اند، مأموران الهي‌اند، جنود حق‌اند، يعني افاضه? صبر بر اينها.
پرسش:...
پاسخ: علي ايّ حال فرشته هر كاري كه دارد تكويني است و خدا به او امر مي‌كند يعني افاضه مي‌كند.
پرسش:...
پاسخ: ملائكه احساس ضرر نكردند، تثبيت است يعني همين تثبيت گفتن تثبيت همان و تثبيت كردن آنها همان، امر به فرشته‌ها، امر تكويني است كه ?إِنَّمَا قَوْلُنَا لِشَيْ‏ءٍ إِذَا أَرَدْنَاهُ أَن نَّقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ? اينجاست امر تشريعي كه نيست عصيان‌پذير باشد كه.
پرسش:...
پاسخ: نه، يعني نصرت شما به امداد من وابسته است درباره فرشته‌ها فرمود: ?وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ? يعني امر همان و فعل همان.
پرسش:...
پاسخ: مقامشان بالا نخواهد رفت اگر در حدّ ?مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ?.
پرسش:...
پاسخ: آنها معلوم مي‌شود ملائكه ارضي‌اند علي ايّ حال آنهايي كه ملائكه ارضي‌اند احياناً مشمول ?مَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ? نيستند و تكامل‌پذيرند، اما تكليف براي آنها نيست لذا ?مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ? نيست تكليف براي همين دو گروه است.
پرسش:...
پاسخ: غرض آن است كه ممكن است ارضي باشد ولي مكلّف نيستند چون آنچه كه مي‌گويد ?مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ? فرشته را مطرح نمي‌كند، فرشته تكليف تشريعي ندارد چون ?لاَ يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ? هستند ?وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ?اند ?بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ?اند و امثال ذلك، حالا اين در سوره? مباركه? «انبيا» به خواست خدا كه فرشته‌ها را مشروحاً بيان مي‌كند ?بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ ? لاَ يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ? بايد بحث بشود، خب.
پس امداد الهي گاهي به فرستادن فرشته است، گاهي به فرستادن باران است، گاهي به قذف ترس در دلهاي كافرين است، گاهي به ايجاد امن و آرامش در دل مؤمنين است و گاهي هم با تصرّف در عين كه محلّ بحث است.
در سوره? مباركه? «انفال» آيه 44 و 45 اين است ?إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ? اصل اين برنامه جنگ بدر را ذات اقدس الهي در عالم رؤيا به رسول اكرم ارائه داد در همان عالم رؤيا به حضرت ارائه داد كه گروه كَمي عليه او به مقابله پرداختند به جنگ او آمدند و همين گزارش را رسول اكرم(صلّي الله عليه و آله و سلّم) به امّتش ابلاغ فرمود، فرمود خداي سبحان در عالم رؤيا اينها را كم نشان داد تا هر چه را كه شما ديديد همان را براي مردم شرح كنيد زيرا اگر در عالم رؤيا زياد نشان مي‌داد ?وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً? آنها را به تو زياد نشان مي‌داد تو هر آنچه كه مي‌ديدي، مي‌گفتي چون هر آنچه كه مي‌ديدي بايد مي‌گفتي، وقتي همان را گزارش مي‌دادي اينها مي‌ترسيدند اظهار ضعف مي‌كردند و اين ضعفشان زمينه? نزاع را فراهم مي‌كرد و ديگر آماده براي جنگ نبودند ?وَلَوْ أَرَاكَهُمْ? كه «كاف» مفعول اول، «هم» مفعول دوم ?كَثِيراً? اگر خداي سبحان آنها را به تو با رقم كثرت نشان مي‌داد تو ترس نداشتي، براي اينكه ?لاَ تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ? شامل حال اوست و بس، در بحثهايي كه مربوط به خود رسول الله(صلّي الله عليه و آله و سلّم) است فرمود: ?لاَ تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ? اگر هيچ كس تو را ياري نكند تو موظّفي در سنگر باشي، ولو تنها هم كه شد بجنگي، هيچ كس اگر نباشند كه تو را ياري كنند، تو بايد قيام بكني چه اينكه اين‌چنين هم بود آن وقتي كه هيچ كس يار و ياور آن حضرت نبود قيام كرده بود.
پس نسبت به وجود مبارك حضرت كه مسئله‌اي نيست ?لاَ تُكَلَّفُ إِلَّا نَفْسَكَ? اما اگر ترس و وحشتي هست براي توده مردم هست لذا فرمود: ?وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ? نه «لفلشَتَ» ?لَفَشِلْتُمْ? كه اين ديگر التفاط از غيبت به خطاب است با مردم الآن خدا حرف نمي‌زد تاكنون خدا با پيامبرش سخن مي‌گفت كه ?إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً? مخاطب پيامبر است ?وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً? تا اينجا كه سه خطاب بود مخاطب پيامبر است و اصلاً سخن از امت نبود آن‌گاه سخن از امت شروع مي‌شود ?لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ?، خب ?وَلكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ? ذات اقدس الهي اين‌چنين تصميم گرفته است كه با سلامت كار را اجرا كند و همه در برابر اراده? او سِلم و مُسلم و منقاد باشند تا كار صورت بپذيرد.
پرسش:...
پاسخ: تصرف در دل است ديگر، بله وحي‌العين نيست مي‌ترسند.
پرسش:...
پاسخ: چرا، تصرّف در چشم كه نيست اين قِسم يك قِسم جداگانه‌‌اي است كه در بين معجزات كه خود معجزه نادرةالوقوع است اين در بين نوادر، نادر است كه تصرّف در چشم باشد.
پرسش:...
پاسخ: بالأخره يك وقت است انسان مي‌ترسد اما عاملش را نمي‌داند براي چه چيزي مي‌ترسد، يك وقت است كه مي‌بيند چند نفر دارند حمله مي‌كنند در حالي كه چند نفر نيستند.
پرسش:...
پاسخ: بله، هر دو كار خداست ذات اقدس الهي هر دو را به خود اسناد داد، نه هر دو براي خداست ديگر، نه اين مي‌ترسد، مبدأ قابلي است مبدأ فاعليش در هر دو خداست گاهي خداي سبحان قلب انسان را تصرّف مي‌كند با قذف رعب و ترس، گاهي در چشم انسان تصرّف مي‌كند سپس انسان مي‌ترسد.
پرسش:...
پاسخ: شاهدش همين دو آيه است ديگر.
پرسش:...
پاسخ: نه، يكي مستقيماً در قلب است ?سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ? يكي هم ?وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ? يا ?يَرَوْنَهُم مِثْلَيْهِمْ? ?رَأْيَ الْعَيْنِ? اين دو معجزه جداست ديگر.
پرسش:...
پاسخ: بله ديگر. هر دو مربوط قصه? بدر است، خب.
?إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ? بعد مي‌فرمايد: ?وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّهُ أَمْراً كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَي اللّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ? خداي سبحان براي اينكه كار بگذرد و گذرا بشود و شما پيروز بشويد و آنها شكست بخورند در هنگامي كه رو در روي هم قرار گرفتيد كار ديگر هم كرد و آن اين است كه ?وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ? ديگر فعل، فعل ماضي نيست مربوط به حالت خواب هم نيست مخصوص به پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) نيست آن سه مطلب گذشت اينجا هم فعل، فعل ماضي است، هم مسئله بيداري است و هم براي عموم مردم است ?وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ? كه اين ترسيم صحنه? جنگ است «يُري» خداي سبحان «كموهم» چون اين «كاف» مضموم است با اشباع «واو» توليد شد خداي سبحان «كمو» اين «كاف» چون ضمير جمع است خطاب به خود اين مؤمنين است آن «هم» مفعول دوم است ?يُرِيكُمُوهُمْ? شما را بيننده آنها قرار مي‌دهد و آنها را مرئي شما قرار مي‌دهد اما كم، ?وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ? آن هم ?فِي أَعْيُنِكُمْ? اين ?فِي أَعْيُنِكُمْ? كه در همه موارد تكرار مي‌شود و در آيه محل بحث سوره? «آل‌عمران» هم ?رَأْيَ الْعَيْنِ? آمده است براي اينكه مبادا خيال بشود كه اين در تخيّل هست كه بنماياند شما را، بلكه ارائه مي‌دهد نَما نيست، رؤيت است.
پرسش:...
پاسخ: حالا آن مسئله اي است علي‌حده فعلاً بحث در اين است كه گاهي در خود چشم اثر مي‌گذارد.
?وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ? شما با آنها برخورد كرديد، آنها را به شما نشان مي‌دهد، اما ?فِي أَعْيُنِكُمْ? نه در خيال شما ?قَلِيلاً? شما آنها را كم مي‌بينيد ?وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ? شما را هم در چشمان آنها كم جلوه مي‌دهد.
حالا نكته‌اي دارد كه اينجا نفرمود: «يريكموكم قليلاً» بلكه فرمود: ?يُقَلِّلُكُمْ? بماند علي ايّ حال آنها هم با چشمانشان شما را كم مي‌ديدند. اين كار براي چه بود؟ براي اينكه جنگ بشود و شما پيروز بشويد و آنها شكست بخورند اگر آنها شما را زياد مي‌ديدند پيشنهاد صلح مي‌دادند يا فرار مي‌كردند و مانند آن و اگر شما آنها را زياد مي‌ديديد ممكن بود در بين شما نزاع پيش بيايد، جنگ رُخ ندهد و پيروز نشويد براي اينكه كار بگذرد و قضاي الهي محقّق بشود كاري كرد كه هم شما بر جنگ مصمّم باشيد، هم آنها بر جنگ مصمّم باشند شما چون آنها را كم مي‌بينيد خدا هم كه وعده داد ?كَمْ مِن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ? و از طرفي هم ?إِن يَكُن مِنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِاْئَتَيْنِ? شما اين وعده‌ها را دريافت كرده بوديد شجاع و جَري بر جنگ مي‌شويد، آنها چون شما را كم مي‌بينند بر غرورشان افزوده مي‌شود لذا جنگ قطعي خواهد شد، وقتي وارد صحنه جنگ شديد وضع عوض مي‌شود آنها شما را زياد مي‌بينند.
پرسش:...
پاسخ: نه، آنكه ديروز اشاره شد كه الآن بحث در اين نيست كه چطور در عين تصرّف كرد ديروز اشاره شد كه واقعيت را نشان مي‌دهد.
پرسش:...
پاسخ: نه، رازش در بحث ديروز گذشت الآن بحث امروز اين است كه اينها مي‌ديدند واقعاً، چرا واقعاً مي‌ديدند؟ براي اينكه واقع آنها كم بود، واقع آنها زياد بود كه در بحث ديروز اشاره شد.
پرسش:...
پاسخ: واقعيت بود چون واقع مؤمنين زياد است و واقع كافران كم.
پرسش:...
پاسخ: نه، اين ارائه ملكوت است واقع را نشان مي‌دهد مثل اينكه در عالم رؤيا به وجود مبارك حضرت اينها را كم نشان داد، نه اينكه باطل نشان داد چون نبيّ اكرم(صلّي الله عليه و آله و سلّم) چه در خواب، چه در بيداري حق مي‌بيند و ذات اقدس الهي هم كارش جز ارائه حق چيز ديگر نيست منتها حقيقت اينها كه كم است به اينها نشان داد، وقتي وارد صحنه جنگ شدند وضع عوض شد فرمود: ?قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَي كَافِرَةٌ? اين ذكر وصف از باب تعليق حكم بر وصف است كه مشرف به عليّت است آنها چون ?قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللّهِ? موفق شدند، اينها چون فرقه و فئه? كافره بودند شكست خوردند و آن سرفصل بحث هم اين بود كه ?إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَن تُغْنِي عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُم مِنَ اللّهِ شَيْئاً? چون سرفصل بحث ايمان و كفر بود ديگر نفرمود: «و اخري? كافرة يقاتلون في سبيل الطاغوت» آن در آيات ديگري است كه ?وَالَّذِينَ كَفَرُوا يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ الطَّاغُوتِ? اما الآن بحث در اين است كه كافر با مؤمن وقتي رو در روي هم قرار مي‌گيرند كافر چيزي ندارد كه او را از خدا بي‌نياز كند ?إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَن تُغْنِي عَنْهُمْ أَمْوَالُهُمْ وَلاَ أَوْلاَدُهُم مِنَ اللّهِ شَيْئاً? نشانه‌اش هم اين است كه ?وَأُخْرَي كَافِرَةٌ? همين، وقتي كه جنگ شروع شد كافران، مؤمنين را دو برابر مي‌ديدند حالا نه تنها كم نمي‌ديدند، نه تنها به همان اندازه‌اي كه بودند نمي‌ديدند، بلكه دو برابر مي‌ديدند. آيا مؤمنين را دو برابر خود مؤمنين مي‌ديدند يعني سيصد و چند نفر را ششصد و خرده‌اي مي‌ديدند يا مؤمنين را دو برابر خود مي‌ديدند يعني سيصد و چند نفر را در حدود دو هزار نفر مي‌ديدند، چندين وجه براي ارجاع ضمير ممكن هست منتها بعضي از اين وجوه از نظر ادبي و سياق خلاف ظاهر هست يعني اين مقدار بعيد است، بعضيها با آيات سوره? «انفال» سازگار نيست.
يكي از احتمالاتي كه بعضي از مفسّرين دادند اين بود كه ?يَرَوْنَهُم مِثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ? يعني مسلمانها، كافران را دو برابر خود كافران مي‌ديدند، مسلمين كه سيصد و اندي بودند كافران را كه هزار نفر بودند يا مقداري كم يا مقداري زياد اين كافران را دو برابر خود كافران ديدند يعني مسلمانها كه سيصد نفر بودند كافران را دو هزار نفر ديدند، چرا؟ ?ليألتج..الله? خداي سبحان كاري كرد كه مسلمين التجايشان و اضطرار و اضطرابشان بيشتر بشود و توجهشان به خدا بيشتر باشد.
اين يك معناي لطيفي است، معناي خوبي است ولي با صدر و ساقه اين قصه سازگار نيست، اگر مؤمني آن‌چنان راسخ باشد كه هر چه دشمن بيشتر باشد، خضوع او و اضطرار او به خدا بيشتر باشد كه اين ?طُوبَي لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ? ولي در قصه? بدر خداي سبحان فرمود: ?لَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ? اگر ما در عالم ر‌ؤيا به تو ارائه مي‌داديم كه گروه زيادي دارند حمله مي‌كنند و تو عين ماوقع را گزارش مي‌دادي اينها احساس ترس، احساس ضعف مي‌كردند بعد زمينه نزاع فراهم مي‌شد، پس نمي‌شود گفت كه ?يَرَوْنَهُم مِثْلَيْهِمْ? يعني مي‌بينند مؤمنين، كافران را دو برابر خود كافران اين احتمال مردود است. مي‌ماند اينكه كافرين، مسلمين را دو برابر خود كافرين ببينند، يعني كافرين ببينند كه مسلمانها در حدود دو هزار نفرند به اين هم دارند جواب مي‌دهند كه در ديروز اشاره شد. يا نه، كافرين، مسلمين را دو برابر خود مسلمين مي‌بينند يعني ببينند كه اينها ششصد و خرده‌اند، نه سيصد و خرده‌اي قهراً يك مقدار مرعوب مي‌شوند يا مسلمانها، كافرها را دو برابر خود ببينند، نه سه برابر خود الآن سه برابرند و اينها دو برابر مي‌بينند.
با بعضي از اين احتمالها آن ?يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ? سازگار هست يعني اگر مسلمين، كافرها را دو برابر خود ببينند، كم ديدند چون كافرها سه برابر بودند و اينها دو برابر مي‌بينند و دو برابر آن حداقلّ وعده خداست كه فرمود: ?الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِن يَكُن مِنكُم مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَينِ وَإِن يَكُن مِنكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ? «يغلّب» مثلاً دو برابر را يا «ان يكن منكم مأئة يغلب مأتين» حداقل وعده آن است كه اگر عدد كافر دو برابر مسلم باشد، مسلمان پيروز است.
چند احتمال هست كه بعضي از احتمالها با آيات سوره? «انفال» مطابق است، بعضي از احتمالها اصلاً با آيات سوره? «انفال» مطابق نيست، اما آن احتمالي كه مي‌شود با آيه سوره? «انفال» جمع بشود اين است كه در اوايل جنگ، در موقفي از مواقف نبرد كافرها، مسلمانها را كم مي‌ديدند در اول كه ?يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ? ?و ي.اعين? كه در سوره? «انفال» است براي اوايل جنگ باشد، وقتي شروع به پيكار كردند آن‌گاه كافرها، مسلمانها را دو برابر ديدند در وسط جنگ غافلگير شدند.
پرسش:...
پاسخ: هر دو تصرّف است.
پرسش:...
پاسخ: با چه چيزي؟
پرسش:...
پاسخ: الآن اينها در اين صف‌اند، آنها در آن صف.
«و الحمد لله رب العالمين»