موضوع: سوره آل عمران

عنوان: تفسيرسوره مبارکه آل عمران جلسه218

مدت زمان: 29:58 اندازه نسخه كم حجم: 4.42 MB دانلود اندازه نسخه پر حجم: 9.64 MB دانلود


اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتابِ لَكانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ ?110?
اين كريمه كه هم مرتبط به مسائل گذشته است و هم مرتبط خصوص آيه امر به معروف و نهي از منكر مباحث و همچنين احتمالات زيادي را به همراه دارند اول اينكه اين كان زائده است يا زائد نيست چون گاهي كان براي تأكيد مطلب مي‌آيد و زائده است و هم عمل نمي‌كند و معناي جديدي را هم به همراه ندارد نظير اينكه ?وَ اذْكُرُوا إِذْ كُنْتُمْ قَليلاً فَكَثَّرَكُمْ? اين ?إِذْ كُنْتُمْ قَليلاً فَكَثَّرَكُمْ? كان اينجا يك معناي جديدي را افاضه نمي‌كند چون همين مطلب در آيه ديگر بدون كان ذكر شد فرمود: ?إِذْ أَنْتُمْ قَليلٌ?
پرسش:...
پاسخ: بله اين احتمال اول كه آيا زائده است يا نه؟
مطلب دوم اين است كه اگر زائد نبود كان تامه است يا نه كان تامه هم در قرآن كريم آمده نظير ?وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلي مَيْسَرَةٍ? كه اين كان خبر نمي‌گيرد كان تامه است فقط فعل و فاعل دارد و از اصل تحقق خبر مي‌دهد پس اگر ثابت شد كه اين كان زائده است نوبت به بحث دوم نمي‌رسد و اگر ثابت شد كه زائده نيست نوبت به بحث دوم مي‌رسد و در بحث دوم اگر ثابت شد كان تامه است نوبت به بحث سوم نمي‌رسد حالا اگر در بحث دوم ثابت نشد كه اين ?كُنْتُمْ? نظير ?وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلي مَيْسَرَةٍ? است كان تامه است كان ناقصه است آن‌گاه مسئله سوم و مطلب سوم مطرح مي‌شود كه اگر اين كان ناقصه است معناي معروف خود را دارد كه از كون ناقص خبر بدهد يا معناي صيرورت را افاده مي‌كند كه ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ? يعني «صرتم خير امة» اينها سه تا مسئله است كه در طول هم مطرح است.
بخش ديگر بحث آن است كه مخاطب اين ?كُنْتُمْ? كيان‌اند؟ ?كُنْتُمْ? خطاب به مهاجر و انصار صدر اسلام است يا ?كُنْتُمْ? خطاب به مؤمنين عصر رسالت است يا ?كُنْتُمْ? خطاب به كل امت اسلامي است اگر اين خطاب ناظر به آن مهاجرين صدر اسلام باشد اين آيه ضمن تمجيد مؤمنين صدر اسلام يك تعيير و سرزنش ضمني را هم به همراه دارد يعني شما قبلاً اين طور بوديد حالا اين طور نيستيد ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? قبلاً اين طور بوديد و الآن اين طور نيستيد اين با اينكه آيه در سياق مدح است هماهنگ نيست و اگر خطاب به مسلمين عصر رسالت باشد اين‌هم تام نيست براي اينكه در عصر رسالت هم كساني بودند كه آيات سوره? «توبه» در شأن اينها آمده كه ?الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ يَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللّهَ فَنَسِيَهُمْ? و اگر خطاب به كل امت اسلامي باشد كه اين اسوء حالاً است براي اينكه همه اين خونريزي‌هاي عترت طاهره به دست همين امت اسلامي امويان و مروانيان و عباسيان و امثال‌ذلك بود و همه جنگهاي داخلي صفين و جمل و مارقين و ناكثين و قاسطين هم در همين امت اسلامي بود پس نمي‌شود گفت به اينكه منظور كل امت اسلامي‌اند يا منظور همه مسلمين عصر رسالت‌اند يا منظور خصوص مهاجرين و انصار صدر اسلام‌اند زيرا آيه در سياق مدح است نه يك ذم ضمني را به همراه داشته باشد گاهي حكم گروه خاصي كه در صدر اسلام زندگي مي‌كردند قرآن مشخص مي‌كند اما به عنوان تخفيف نه تعيير مثل اينكه مي‌فرمايد در جهادهاي اولي يك نفر در مقابل ده نفر قيام مي‌كرد قبلاً در مبارزاتتان مي‌فرمود اين‌چنين بود كه اگر ده نفر شما بود بر صد نفر غالب مي‌شد يا بيست نفر بود بر دويست نفر غالب مي‌شد و مانند آن و اگر صد نفر بود بر هزار نفر غالب مي‌شد و اما، اما الإن ?خَفَّفَ اللّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فيكُمْ ضَعْفًا? و الآن بايد مثلاً يك نفر در برابر دو نفر مقاومت كند نه در برابر ده نفر اين مدح سابق است و تخفيف لاحق نه ذم لاحق اين‌چنين نيست كه بخواهد مذمت كند.
پرسش:...
پاسخ: بله خب قبل از اينكه ما به اين كلمه ?تُؤْمِنُونَ? برسيم پس اين ?كُنْتُمْ? مخاطب‌اش نمي‌تواند همه منافقين باشد براي اينكه قبل از ?تُؤْمِنُونَ? مسئله ?تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ? هست در حالي كه منافقون ?يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ?اند پس مخاطب همه مسلمين نيستند يا همه كساني كه در عصر رسالت به سر مي‌بردند نيستند اگر بگوييم خصوص آن صدر اسلام مهاجر و انصار صدر اسلام هستند آن خوب هست اما معنايش اين است كه قبلاً اين‌چنين بوديد و حالا نيستيد در صورتي كه كان ناقصه باشد و اين يك ذم ضمني را هم به همراه دارد و نظير آيه جهاد نيست كه يك تخفيفي باشد بلكه اين لسان اگر كان ناقصه باشد و مخصوص صدر اسلام يعني قبلاً امر به معروف و نهي از منكر حالا نيست.
پرسش:...
پاسخ: بله اما همه اصحاب كه نه خصوص صدر اسلام چرا اما آيه در مقام مدح است و اگر ما بگوييم شما قبلاً اين‌چنين بوديد يعني حالا اين وصف را نداريد اين يك مذمت ضمني از او استفاده مي‌شود كه به آيه سازگار نيست يك احتمال ديگري هست كه آن به خواست خدا در خلال بحث معلوم مي‌شود پس سه بحث درباره? كان بود و سه بحث هم درباره? مخاطبين اين كه اين خطاب براي كيست؟ ?كُنْتُمْ? خطاب براي كيست؟
پرسش:...
پاسخ: خب چرا ولي آن كريمه ?سَخَّرَ لَكُمُ? نه يعني شما مسخريد تا ما بگوييم منظور گروه خاص‌اند يعني معصومين(عليه السّلام) مسخر خدا است و اين منظومه شمسي و نظام كيهاني مسخَر است و شما مسخَر له هستيد لذا مستحب است كسي كه سوار مركب مي‌شود بگويد ?سُبْحانَ الَّذي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنّا لَهُ مُقْرِنينَ ? وَ إِنّا إِلي رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ? اين اختصاصي به انعام و دواب ندارد سياره و طياره و امثال‌ذلك را هم را احياناً مي‌گيرد چون در آيه دارد كه خدا اين نعمتها را براي شما فراهم كرد ?لِتَسْتَوُوا عَلي ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْكُرُوا نِعْمَةَ رَبِّكُمْ إِذَا اسْتَوَيْتُمْ عَلَيْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذي سَخَّرَ لَنا هذا? آيه? ?سَخَّرَ لَكُمُ? نه يعني شما مسخريد مسلط هستيد بر او تا گفته بشود كه منظور معصومين‌اند كه بر آسمان و زمين مسخراند كه تسخير مي‌كنند معنايش اين است كه خدا براي شما مسخر كرده مثل اينكه فرمود: ?جَعَلَ لَكُمُ اْلأَرْضَ ذَلُولاً? اين زمين را زير پاي شما ذلول و نرم كرده كه هر كاري بخواهيد روي زمين مي‌توانيد انجام بدهيد چيزي بكاريد حفاري كنيد روي آن بسازيد اين نرم است.
پرسش:...
پاسخ: البته آن درست است
پرسش:...
پاسخ: چون همين خود آيه دارد كه وقتي شما بر مركبها سوار مي‌شويد بگوييد ?سُبْحانَ الَّذي سَخَّرَ لَنا هذا? نه اينكه «الحمد لله الذي جعلنا مسخرين لهذا» اين طور نيست خب البته احتمالات ديگري هست كه شايد در خلال بحث روشن بشود مخاطب هر كدام از اين سه گروه باشند بدون محذور نيست ولي اگر مخاطب آن امتي باشد كه قبلاً گذشت كه ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَي الْخَيْرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ? اين ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? از شما امتي باشند اين مي‌شود كه امت از شما باشد كان تامه باشد يا ناقصه ناقصه باشد مشكلي ندارد تامه باشد معذوري ندارد اين امت كه مفلحون‌اند اينها ?خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ?‌اند بعد از اينكه فرمود: ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? كه اين امت داعي به خيرند آمر به معروف‌اند و ناهي عن المنكرند و اينها هستند كه مفلح‌اند آن‌گاه به همينها خطاب مي‌فرمايد كه شما خير امت‌ايد مادامي كه اين اوصاف را داشته باشيد ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? كه ?تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ? شما كه مفلحين‌ايد خير امت‌ايد آن‌گاه با آن اصل كلي ?إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّهِ أَتْقاكُمْ? هماهنگ است براي اينكه نقل شده است از وجود مبارك رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) كه بر فراز منبر بود سؤال كردند كه «من خير الناس» فرمود: «آمرتهم بالمعروف و انهاهم عن المنكر و اتقاهم لله» عرض كردند چه كسي از همه بهتر است فرمود آن كسي كه بيش از ديگران امر به معروف مي‌كند آمر است بالمعروف و بيش از ديگران نهي از منكر مي‌كند انهاست و بيش از ديگران اهل تقوا است «و اتقاكم لله» با او هماهنگ مي‌شود بنابراين خطاب به همان آن مفلحين است اختصاصي به صدر اسلام ندارد اختصاصي به مهاجر و انصار يا عصر رسالت ندارد به همين گروه كه مفلح‌اند خطاب مي‌كند لذا بعضي‌ها وقتي اين آيه را قرائت كردند گفتند كه شرايط خير امت بودن همين اموري است كه در آيه ياد شد و اگر كسي خواست كه خير امة باشد «فاليعد شرطها يا شرايطها» شرايط سه‌گانه‌اش را كه در آيه بيان شده است عمل كند مهمترين شرط‌اش امر به معروف و نهي از منكر است به عنوان دو جزء اصلي از آن منبع مهم كه ايمان به الله است.
پرسش:...
پاسخ: اين محذوري ندارد.
پرسش:...
پاسخ: نه هميشه اين خطاب زنده است به همان امتي كه آمر به معروف است مي‌گويد شما بهترين امت‌ايد ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ?.
پرسش:...
پاسخ: نه هميشه زنده است.
پرسش:...
پاسخ: نه اين كان نظير و ?وَ لْتَكُنْ? است هر حرفي كه در ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? گفته شد اينجا هم هست اين‌چنين نيست كه ?وَ لْتَكُنْ? آنجا مضارع باشد كه يعني بعدها اين‌چنين يعني حال و مضارع را شامل مي‌شود اين‌هم همين طور است هر وقتي كه اين امت داعي الي الخير بود آمر بالمعروف بود ناهي عن المنكر بود مفلح است و خير امم نه منظور امت اسلامي باشد اين يك فصل از بحث.
پرسش:...
پاسخ: نه ?لْتَكُنْ? خطاب به كل انسانها است در هر مقطعي ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ? چون از محقق الوقوع به ماضي ياد مي‌شود يعني شما خير امت‌ايد مادامي كه اين سه وصف را داشته باشيد هميشه اين خطاب زنده است.
پرسش:...
پاسخ: چون اين خطاب هميشه زنده است چطور ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ? هميشه زنده است يعني اين همه زنده است اين ?مِنْكُمْ? كه اختصاص به مشافعين ندارد كه چطور مستحب است انسان وقتي ?يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا? را شنيد حالا به عنوان سنت يا ادب قرآن بگويد لبيك؟ همواره اين خطاب زنده است همان طوري كه ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ? اين ?مِنْكُمْ? الآن شامل امت اسلامي مي‌شود از شما يك امتي باشد اين‌چنين حالا اگر از شما امتي اين‌چنين ظهور كردند و قيام كردند مفلح شدند اينها مي‌شوند خير الامم.
پرسش:...
پاسخ: نه ايشان كه نمي‌گويند زمان ندارد مي‌گويند وضعاً زمان ندارد ولي با سياق زمان از آن در مي‌آيد علي اي حال هر معناي ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? گفته شد اين ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ? هم همان معنا را تبيين مي‌كند آنجا مي‌فرمايد باشيد اينجا مي‌فرمايد هستيد آنجا مي‌فرمايد مفلحين‌ايد اينجا مي‌فرمايد خير الامم‌ايد آنجا از يك فضيلتي نفسي خبر داد اينجا از يك فضيلت نسبي سخن مي‌گويد ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? شما بهترين مردم‌ايد نه خطاب بكنيد به امت اسلامي كه در بين اينها كساني‌ هستند كه همان كاري كه امم قبلي كردند اينها هم مي‌كنند اين دليل بر فضيلت نيست.
پرسش:...
پاسخ: «وجدتم، وجدتم خير امه» مي‌شود حال.
پرسش:...
پاسخ: بله «وجدتم خير امة» آنها كه كان را تامه گرفتند اين‌چنين گفتند ديگر گفتند اين خير منصوب علي الحاليت است نه علي الخبريه خب.
بخش ديگر بحث اين است كه گروهي از اشاعره به اين آيه استدلال كردند كه اجماع حجت است بعدها امام رازي حرف آنها را نقل كرد قبل از امام رازي و قبل از تفسير او مرحوم شيخ(رضوان الله عليه) سخنان أشاعره را در تبيانشان نقل مي‌كنند و رد مي‌كنند مرحوم شيخ(رضوان الله عليه) كه در تبيان مي‌فرمايد به اين آيه استدلال شده است كه اجماع حجت است و ما در اصول فقه و در تلخيص شافي كه قبل از تفسيرشان مرقوم داشتند فرمود در آن كتابها ثابت كرديم كه اين ادله تام نيست اما نحوه استدلال به اين آيه را در تبيان بيان نكردند امام رازي در تفسير مي‌گويد اين آيه دلالت دارد كه اجماع حجت است به دو وجه وجه اول‌اش اين است كه درباره بعضي از امم گذشته خدا فرمود: ?وَ مِنْ قَوْمِ مُوسي أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ? چون بعضي از اقوام موسي و ملتهاي كليمي كساني هستند كه به حق دعوت مي‌كنند پس خيرند و چون شما بهترين امت‌ايد پس از آنها هم بالاتريد وقتي از آنها بالاتر بوديد يقيناً بهتر از آنها به حق دعوت مي‌كنيد و پايبنديد و هرگز بطلان در دعوا و سيرت شما نيست اگر در كار شما بطلان راه پيدا مي‌كرد ديگر خير امت نبوديد و از آنها كه ?يَهْدُونَ بِالْحَقِّ? بالاتر نبوديد پس اگر كاري را امت انجام بدهد يعني همه‌شان انجام بدهند چون اين امت ?خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ?‌اند از يك طرف و بهترند از همه امم حتي از آنها كه ?يَهْدُونَ بِالْحَقِّ? معلوم مي‌شود كه اينها بر مسير حق‌اند و هيچ بطلاني در كار اينها نيست اين اجماع مي‌شود حجت، وجه ديگري هم ذكر مي‌كنند كه آن‌هم ممكن است كه بعد اشاره بشود.
مرحوم شيخ(رضوان الله عليه) در تبيان مي‌فرمايد كه اين آيه دليل بر حجيت اجماع نيست زيرا اگر منظور آن است كه همه امت اين‌چنين است همه امت كه ما مي‌بينيم خيليها بر خلاف رفتار كردند و مي‌كنند اگر منظور آن است كه در بين امت اسلامي كساني هستند كه داراي اين برجستگي‌اند بدون نقطه ضعف اين همان معصوميني‌اند كه ما قائل‌ايم حجيت اجماع به دخول اينها است و شما كه اينها را از دست داده‌ايد چه راهي داريد براي اعتبار اجماع و حجيت اجماع شما چه راه داريد و شمايي كه منهاي عترت طاهره رفتيد مشي بكنيد حرف مردمي را كه در آنها فساد فراوان است چگونه حجت مي‌دانيد؟ در بحثهاي قبلي هم ملاحظه فرموديد كه آن كاري كه منهاي عترت طاهره و وابستگان به آنها مردم انجام بدهند دليل بر صحت آنها نيست براي اينكه در همان نهج‌البلاغه در هنگام دفن حضرت زهرا(سلام الله عليها) اميرالمؤمنين(عليه السّلام) به قبر مطهر رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) خطاب مي‌كند عرض مي‌كند كه اين دختر تو است و كريمه تو است و شما را از جريان باخبر مي‌كند «بتَضَافُرِ أُمَّتِكَ عَلَي هَضْمِهَا» اين شما را باخبر مي‌كند كه اجماع كردند كه فاطمه(عليها السّلام) را منزوي كنند تضافر امت است و تظاهر امت است يعني همه اتفاق كردند كه آن را منزوي كنند خب اين چه اجماعي است كه «لا تجتمع امتي علي الخطا» يا «لا تتظافر امتي علي الخطاء» چه خطايي بدتر از اين؟ پس اگر اجماعي در كار هست معتبر براي آن است كه يا كاشف از وفاق و رضاي معصوم است يا خود معصومين(عليه السلام) در جمع آنها حضور دارند و مانند آن وگرنه مي‌شود همه كار خلاف بكنند چه اينكه كردند.
پرسش:...
پاسخ: نه ما چنين روايتي نداريم كه يعني اگر چيزي امتي كه رهبران الهي در بين آنها باشد اينها بيراهه نمي‌روند وگرنه خب در نهج‌البلاغه دارد كه حضرت امير به حضرت رسول(سلام الله عليهما) عرض كرد كه همه‌شان اتفاق كردند بر هضم حقها اين راهي نيست كه جناب امام رازي ارائه داد ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ?.
پرسش:...
پاسخ: بله ما شما را ?لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَي النّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهيدًا? آيه در ذيل همينها هم هست كه قرائت شده است كه «كنتم خير ائمه» يعني معنايش اين است چه اينكه «و لتكن منكم ائمه» قرائت شده است يعني تفسير شده است حالا يا امامان معصوم يا شاگردان آنها كه در تعاليم الهي پيرو آنها هستند اينها هستند كه امام‌اند برابر همان تعبيري كه در رسالة الحقوق امام سجاد(سلام الله عليه) است كه «كل سائس امام و كل معلم امام» و مانند آن.
اما بياني كه سيدنا الاستاد(رضوان الله عليه) دارند كه شما در صدر اسلام اين‌چنين بوديد ولي اين ?كُنْتُمْ? يعني در صدر اسلام اين طور بوديد اين با سياق آيه هماهنگ نيست اولاً با ذيل آيه هم هماهنگ نيست ثانياً چون ذيل آيه مي‌فرمايد كه اهل كتاب مثل شما نبودند و نيستند اگر مثل شما بودند خب اگر شما هم كه ?مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ? باشيد اهل كتاب هم همين طورند پس چه فرقي بين شما و اهل كتاب؟ اين مسئله امر به معروف و نهي از منكر در امم سابق بود اما به اين وسعت و عظمتي كه در امت اسلامي هست نبود اما در امت سابق بود به شهادت همين آياتي كه بعد داريم يعني آيه? 114 همين سوره? مباركه? «آل عمران» كه بعد مي‌خوانيم به خواست خدا آنجا آمده است كه ?لَيْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ يَتْلُونَ آياتِ اللّهِ آناءَ اللَّيْلِ وَ هُمْ يَسْجُدُونَ ? يُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْيَوْمِ اْلآخِرِ وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ أُولئِكَ مِنَ الصّالِحينَ? اما اينكه فرمود: ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? يا ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ? براي اينكه شما از يك رسولي پيروي مي‌كنيد كه آن خير الاديان را آورد و امر معروف و نهي از منكري كه او آورد جامع‌تر از امر به معروف و نهي از منكري است كه ديگران آوردند و وجود مبارك رسول خدا(صلّي الله عليه و آله و سلّم) در كتب انبياي سلف به فضايلي وصف شد كه از برجسته‌ترين آنها همين است كه ?يأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ? كه در سوره? «اعراف» وقتي پيروان راستين كتابهاي انبياي قبل را ياد مي‌كند مي‌فرمايد اينها كساني هستند كه ?الَّذينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ اْلأُمِّيَّ الَّذي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْراةِ وَ اْلإِنْجيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ? اين به عنوان وصف ممتاز رسول خدا اخذ شده است خب اگر اصل امر به معروف و مانند آن باشد كه همه انبياي قبل اين را داشتند و پيروانشان هم كم و بيش اين را داشتند آيه? 157 سوره? «اعراف» همين بود ديگر است كه رسول خدا ?يأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ? اصلاً خصوصيت مهمي كه براي پيامبر در كتب انبياي سلف آمده است اول از امر به معروف و نهي از منكر شروع مي‌شود ?يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ? اگر اين خصوصيت برجسته‌ترين خصوصيتها است و نسبت به امر به معروفي كه انبياي ديگر آورند اكمل است گروهي كه از شما به اين وظيفه الهي قيام كرديد اكمل از ديگران‌ايد اگر تطبيق شده است در بعضي از روايات به ائمه به عنوان مصداق كامل است حصر نيست نه احتياج هست كه ائمه قرائت كنيم كه بگوييم ?كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ? همين امت قرائت مي‌شود و نه اگر روايتي هم آمده است كه منظور ائمه است حصر نيست كه مصداق كامل‌اش آنها هستند كه خود سيدالشهدا(سلام الله عليه) فرمود: «اريد ان آمر بالمعروف و أنهي عن المنكر» و مانند آن و كساني هم كه پيرو آن هستند هم مفلح‌اند و هم خير امت، خير امت يعني خير جماعت بهترين گروه اينها هستند چه اينكه گروهها را قرآن كريم تقريباً به پنج قسم تقسيم كرده در سوره? مباركه? «توبه» مهاجرين، سابقين، مقربين و مانند آن اين چهار پنج گروهي تقسيم كرده همه‌شان اهل اسلام‌اند اما برخي از آنها هم مي‌رسد به جايي كه ?خَلَطُوا عَمَلاً صالِحًا وَ آخَرَ سَيِّئًا? آنها هم جزء مسلمين‌اند البته در مقابل اينها گروههايي هستند كه اسلام بيرون‌اند بنابراين هر گروهي كه به اين وظيفه الهي قيام بكند خير امت خواهد بود خير جماعت خواهد بود.
پرسش:...
پاسخ: مصداق كامل‌اش آنها هستند وگرنه حصر نيست يعني اين‌چنين نيست كه دستور باشد ?وَ لْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ? اما اين دستور را فقط ائمه انجام داده باشند كه ديگري مشمول اين دستور نباشد اين طور نيست.
پرسش:...
پاسخ: اجتماع ندارد آنجا دارد كه سنتي كه صالحيني كه في صدور هذه الامه بودند آن را به هم نزن خب روشهاي خوبي برنامه‌هاي خوبي اگر گذشتگان داشتند چه داعي داريد تغيير بدهيد؟ در همان عهد نامه حضرت امير(سلام الله عليه) به مالك فرمود آن روشهاي خوبي كه در صدر اين امت بود اين را به هم نزن خب چه داعي داريد به هم بزنيد يك برنامه‌هاي خوبي ديگران داشتند خب همان را حفظ بكنيد.
پرسش:...
پاسخ: بله اگر آن باشد آن را داعي نداريد به هم بزنيد اما اين دليلي نيستند كه اجماع حق است يك راه خوبي آنها رفته است يك روش خوبي داشته‌اند آن روش خوب را شما هم حفظ بكنيد كاري به امر به معروف و نهي از منكر ندارد ممكن است در نحوه اجراي امر به معروف و نهي از منكر يك طرح خوبي ارائه داده باشند شما هم همان طرح خوب را حفظ بكن بنابراين اين دو تا آيه كاملاً مي‌شود هماهنگ و چون اهل كتاب اين‌چنين نيستند ?مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ? اما منهم?مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُون?‌اند نه «منهم المؤمنون آمرون بالمعروف و الناهون عن المنكر» اگر آنها هم باشند آنها هم به نوبه خود خير امتي هستند كه براي اقوام خودشان لااقل ?أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? اين ?أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? يعني «اظهرت للناس» در اين تعبيرات روايي در تعبيرات حديثي هست يا گاهي هم آنهايي كه فارغ التحصيل مي‌شوند مي‌گويند اين خريج از فلان جامعه هست يعني از آنجا بيرون آمده نه خروج مصطلح گاهي نقل حديث از كسي به عنوان اخرج نقل مي‌شود «اخرجه من فلان» يعني «اظهره من فلان» نه اينكه همين خروج لغوي و منظور خاص باشد اين‌هم ?أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? يعني «اظهرت» اگر روايتي را راوي از رواي ديگر نقل كرد در اين كتابهاي روايي ملاحظه فرموديد مي‌فرمايد «اخرجه من فلان» يعني «اظهره من فلان» اينجا هم ?أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? يعني «اظهرت للناس» بهترين مردم اين گروه خواهند بود قهراً اينها در كنار انبيا هستند و شاگردان انبيا محسوب مي‌شوند در همين سوره? مباركه? «آل عمران» قبلاً خوانديم.
پرسش:...
پاسخ: خير امت نسبي است اما شما خير امت حقيقي هستيد براي اينكه نه بعداً كسي خواهد آمد نه قبلاً كسي مثل شما بود.
جريان اينكه اين گروه همراه انبيا هستند در همين سوره? مباركه? «آل عمران» قبلاً بحث‌اش گذشت كه ستمكاران كساني هستند كه ?يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقِّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ? اينها همراه انبيا حركت مي‌كنند و طاغيان همان طوري كه انبيا را شهيد مي‌كنند آمران به معروف و ناهيان از منكر را هم شربت شهادت مي‌نوشانند اينها در رديف همانها هستند كه در همين سوره? مباركه? «بقره» قبلاً گذشت ?وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقِّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاسِ? خب اگر اينها تابع انبيايند و همان راهي كه انبيا طي كردند همان راه را رفته‌اند قهراً مي‌شوند ?خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ? در همين سوره? مباركه? «بقره» بحث‌اش گذشت آيه? 21 همين سوره? مباركه? «آل عمران» ?إِنَّ الَّذينَ يَكْفُرُونَ بِ‏آياتِ اللّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقِّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاسِ? خب پايگاه عظيم آمران به معروف طوري است كه اينها در كنار انبيا قرار گرفتند طاغيان هم همان طوري كه دشمنان انبيايند دشمنان آمران بالقسط هم هستند و همان طوري كه خسارت قتل انبيا عذاب اليم است خسارت قتل آمران بالقسط هم عذاب اليم است اينكه فرمود: ?إِنَّ الَّذينَ يَكْفُرُونَ بِ‏آياتِ اللّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقِّ وَ يَقْتُلُونَ الَّذينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النّاسِ? اين كلمه ?مِنَ النّاسِ? براي آن است كه اين آمرين بالقسط غير از انبيايند انبيا خب يقيناً امرين بالقسط‌اند اما از بين مردم گروهي كه آمر بالقسط‌اند نه موعظه بكنند فرمانروايان عدل و قسط‌اند اينها وارثان همان انبيايند لذا مرحوم طبرسي(رضوان الله عليه) در مجمع اين حديث را نقل كرد كه آمرين به معروف خليفه‌? الله‌اند در زمين اگر سخن از خلافت است در همين معيار هست و اگر سخن از قتل آمران بالمعروف و آمران بالقسط در كنار قتل انبيا هست به همين معيار هست و اگر خسارت قتل انبيا و قتل اين گروه همتاي هم است به همين معيار هست چون اينها ?خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ?اند اينها آمر بالقسط‌اند نه اينكه مقسط‌اند يا مردم را به قسط دعوت مي‌كنند كه به عنوان داعيان الي الخير باشند يا مصلحان جامعه باشند يا معلمان جامعه باشند يا مربيان جامعه باشند اينها يك عناوين عامه است كه بر ديگران هم صادق است و اينها فرمانروايان قسط‌اند فرمانده قسط و عدل‌اند لذا به همه جا هم حاضرند از اين جهت اينها مي‌شوند خير الامم وقتي خير امم شدند ظاهراً محذوري هم به همراه ندارد حالا احتمالات ديگري را ملاحظه مي‌فرماييد كه بحث بشود.
«و الحمد لله رب العالمين»