موضوع: سوره آل عمران

عنوان: تفسيرسوره مبارکه آل عمران جلسه293

مدت زمان: 42:54 اندازه نسخه كم حجم: 4.47 MB دانلود اندازه نسخه پر حجم: 9.74 MB دانلود


اعوذ بالله من الشيطان الرجيم
بسم الله الرحمن الرحيم
?وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْماً وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ ?178? مَا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّي يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَي الْغَيْبِ وَلكِنَّ اللّهَ يَجْتَبِي مِن رُسُلِهِ مَن يَشَاءُ فَآمِنُوا بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ ?179?
بخشي از آيات قرآن كريم كه ارتباطي با ?وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لأَنْفُسِهِمْ? دارد همان آيات استدراج است آيات استدراج مقداري در سوره? مباركه? «اعراف» هست مقداري هم در سوره? «قلم» در سوره? «اعراف» آيه? 182 و 183 اين است ?وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِنْ حَيْثُ لاَيَعْلَمُونَ ? وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِين? آنهايي كه آيات الهي را تكذيب كردند و كفر ورزيدند ما تدريجاً اينها را به سمتي مي‌بريم كه نمي‌دانند ?سَنَسْتَدْرِجُهُم مِنْ حَيْثُ لاَيَعْلَمُونَ? در عين حال كه اينها مشغول تكذيب الهي‌اند به تدريج دارند به سمت آن كفر نهاني‌شان و نهايي‌شان مي‌روند و نمي‌دانند كه به چه سمت مي‌روند ?وَأُمْلِي لَهُمْ? من اينها مهلت مي‌دهم ?إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ? نه تنها كيد من عميق است كه آنها آگاه نمي‌شوند بلكه محكم هم هست قابل گشودن نيست پس هم از نظر دقّت طوري است كه مورد آگاهي آنها نيست و هم از نظر استحكام و صلابت طوري است كه قابل باز كردن نيست ?إِنَّ كَيْدِي مَتِين? مشابه اين تعبير در سوره? مباركه? «قلم» آيه? 44 و 45 آمده است ?فَذَرْنِي وَمَن يُكَذِّبُ بِهذَا الْحَدِيثِ سَنَسْتَدْرِجُهُم مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ ? وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ? اين ?وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ?.
مشابه همان آيه? سوره? «اعراف» هست آيه? قبلش هم باز مشابه همان آيه? سوره? «اعراف» كه محور، تكذيب كافران است و كيفر، استدراج الهي است به حيثي كه آنها نمي‌دانند. قهراً خداوند آنها را در خوشيهاي اينها كه درونش شر است مبتلا مي‌كند اينها را گرفتار اموال و اولاد و جاه و مقام مي‌كند كه بر‌اساس ?وَعَسَي أَن تُحِبُّوا شَيْئاً وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ? براي اينها دردآور است منتها نمي‌دانند چون «حفرة النار بالشهوات» اينها حقيقتشان در درون اين شهوتهاست بيرون اين را شهوات پر كرده، اينها به اشتياق اين شهوات وارد اين محدوده? خطر مي‌شوند دفعتاً مي‌بينند در درون شعله «فاذاهم يسجرون» دارند مي‌سوزند. همان طوري كه «حفرة النار بالشهوات» اينها هم گرفتار شهوات مي‌شوند كه به تدريج اين شهوات را ادامه مي‌دهند تا به وسط اين شهوات برسند كه «فاذاهم يسجرون» مي‌شود پس ?وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِنْ حَيْثُ لاَيَعْلَمُونَ ? وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ? و مشمول همان ?وَعَسَي أَن تُحِبُّوا شَيْئاً وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ? خواهد بود.
پرسش:...
پاسخ: آن هم هست ديگر ?وَعَسَي أَن تَكْرَهُوا شَيْئاً وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ? ?كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ? چون «حفرة الجنة بالمكاره» چون بهشت در وسط است اطرافش را دشواريها پر كرده، مؤمنين به اين دشواريها امتحان مي‌شوند ?وَعَسَي أَن تَكْرَهُوا شَيْئاً وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ? دفعتاً مي‌بينند كه ?فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّتُ نَعِيمٍ? و مانند آن، حالا تا چه درجه از ايمان داشته باشند.
مطلب بعدي آن است كه در جريان جنگ احد و ساير جريانها افراد چند بخش تقسيم شدند عده‌اي مؤمن بودند عده‌اي ضعيف الايمان بودند عده‌اي ?فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ? بودند عده‌اي هم كافر، آيات قرآني هم در چند قسمت خلاصه مي‌شود بخشي از اين آيات با وجود مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) سخن مي‌گويد فرمود: ?وَلاَ يَحْزُنْكَ الَّذِينَ يُسَارِعُونَ فِي الْكُفْرِ? با پيغمبر حرف مي‌زند، بخشي هم درباره? كافران است بخشي درباره? فراريان است بخشي درباره? منافقين است بخشي درباره? ضعيف الايمان است بخشي هم درباره? مؤمنين. قبل از اينكه حادثه? جنگ و مانند آن اتفاق بيفتد جمع مؤمنين كنار هم هستند چه آنهايي كه ?فِي قُلُوبِهِم مَرَضٌ? هست چه آنهايي كه ضعيف الايمان‌اند چه آنهايي كه منافقند چه آنهايي كه مؤمن واقعي‌اند، مؤمنين صوري اينها در كنار هم هستند و به حسب ظاهر هم در اقامه? دين اينها سهيم‌اند به حسب ظاهر ولي روزي كه به نام «تبلي السرائر» در پيش است بايد درون آشكار بشود و انسان بر‌اساس سريره‌ها پاداش يا كيفر ببيند. اگر امتحان الهي پيش نيايد همه مدّعي خلوص در ايمان هستند و توقّع درجه? عاليه از بهشت را دارند چاره جز اين نيست كه به وسيله? امتحان درون افراد ظاهر بشود لذا ذات اقدس الهي در عين حال كه بحثهاي اختصاصي با پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) در ميان گذاشت بحثهاي مربوط به كافران را در ميان گذاشت بايد بحثهايي كه مربوط به مؤمنين آميخته? به منافقين يا ضعيف الايمان هست هم در ميان بگذارد، بفرمايد كه نمي‌شود مؤمنين را همين طور رها كرد بدون امتحان و سنّت الهي اين است كه به وسيله? جنگ و مشابه جنگ مؤمنين را هم بيازمايد تا اينكه جدا كند خبيث را از طيّب پس ?مَا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ? اين ?مَا كَانَ? نشانه? آن است كه «كان» ماضي منفي نشانه? آن است كه هرگز سنّت خدا اين نبود هرگز سنّت الهي اين نبود كه همين طور رها بكند بلكه يقيناً امتحان مي‌كند ?مَا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ? يعني با همان وضعي كه داريد بدون آزمون تا در قيامت هر كسي ادعاي خلوص بكند اين‌چنين نيست گرچه ممكن بود بفرمايد «ما كان الله ليذر المؤمنين علي ما هم عليه» ولي اين التفات از غيبت به خطاب لطيفه‌اي را هم به همراه دارد يعني اصل مؤمنين كه شما از آن قبيل هستيد اينها مجموعه‌اي از مخلص و غير مخلص‌اند خداوند مؤمنين را كه مجموعه‌اي از مخلص و غير مخلص‌اند به اين وضعي كه شما با الآن داريد كه امتحان نشديد اين طوري نمي‌گذارد حتماً امتحان مي‌كند. حالا اگر كسي بگويد كه اين امتحان اگر براي آن است كه خدا خودش بفهمد او كه «عالمٌ إذ لا معلوم» و در همين سوره? مباركه? «آل‌عمران» در بحثهاي قبل آيه? 167 گذشت كه ?وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ? بعد از اينكه فرمود مسئله? امتحان چيز خوبي است بعد از آن فرمود كه خدا نيازي به امتحان ندارد ذات اقدس الهي نه تنها آنچه را كه شما در دل كتمان كرده‌ايد مي‌داند براي اينكه از خود شما هم اعلم است علم خداوند به اسرار و سريره? شما از خود شما هم بيشتر است مع ذلك امتحان به عنوان تكوين سنّت حق است بايد انجام بشود. پس اگر كسي سؤال كند كه اين امتحان براي چيست براي اينكه خدا خودش بداند او كه «عالمٌ إذ لا معلوم» و نه تنها عالم است بلكه ?أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ? است از خود صاحب سريره هم اعلم است چه اينكه فرمود: ?إِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَي? يعني اخفاري از سرّ را هم مي‌داند، گاهي خيلي از چيزهاست كه امر بر خود انسان مشتبه است ولي خدا ?وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيّاً? او مي‌داند و اگر براي آن است كه ديگران بفهمند خب ذات اقدس الهي همين علم را به ديگران اعطا كند يعني به انبيا، به مرسلين و به معصومين(عليهم السلام) و هر كسي كه صلاح مي‌داند اينها را آگاه كند كه چه كسي مؤمن است چه كسي منافق، چه كسي مخلص است چه كسي غير مخلص چه حاجت به اين همه امتحانهاي دشوار چه حاجت به اين امتحانها، مي‌فرمايد كه البته امتحان الهي براي اين نيست كه ذات اقدس الهي خودش بداند چون او اعلم است ?بِمَا يَكْتُمُونَ? امتحان الهي هم تنها براي اين نيست كه ديگران بفهمند تا اينكه از راه اعلام غيب حل بشود امتحان الهي براي آن است كه خود اشخاص ورزيده بشوند خود اشخاص در مقابل جهاد اصغر و اكبر ورزيده بشوند. علم غيب هم گرچه ذات اقدس الهي اين علم را اعطا مي‌كند اما همه كه شايسته? دريافت علم غيب نيستند خيليها مي‌خواهند بفهمند درون خودشان چيست درون ديگران چيست. اين ممكن نيست كه از راه علم غيب همه را بتوان آگاه كرد كه درونشان چيست و درون ديگران چيست، اين علم غيب معياري دارد لياقتي دارد هر كسي شايسته? دريافت علم غيب نيست تا ذات اقدس الهي بدون امتحان هر كسي را به اسرار و سريره? خود يا ديگران آگاه كند اين است كه فرمود: ?مَا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ? تا اينكه امتحان بكند ?حَتَّي يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ?.
پرسش:....
پاسخ: آ‌نجا بحثش قبلاً گذشت كه اينها علم فعلي حق است نه علم ذاتي، علم ذاتي حق صفت عالم است علمي كه وصف فعل است صفت معلوم است يعني در مقام خارج آن علم ذاتي تحقّق پيدا كند اين علم فعلي حق است كه صفت فعل حق است سابقه? عدم دارد حادث هم هست ممكن الوجود هم هست و مانند آن، نظير خلقت خدا قدرت دارد كه عين ذات اوست خلقت دارد كه خارج از ذات است خلقت حادث است گاهي هست گاهي نيست ممكن الوجود هم هست ممكن است خلق بكند ممكن است خلق نكند و مانند آن. اوصاف فعلي خارج از ذات الهي‌اند ممكن‌اند، حادث‌اند و مانند آن، ريشه‌هاي اين اوصاف فعلي اوصاف ذاتي است مثل علم قدرت حيات و مانند آن كه اينها «لا و الي نهايه» هستند و عين ذات. درباره? علم فعلي حق اين آيات گوياست كه ?حَتَّي نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ? ?حَتَّي نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ? و مانند آن. خب پس اگر كسي بگويد كه ذات اقدس الهي بدون امتحان افراد به غيب آگاه كند مي‌فرمايد اين هم مقدور همه نيست همه صالح نيستند براي دريافت علوم غيبي و سنّت الهي هم اين نيست كه غيب را به هر كسي اعطا كند ?وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَي الْغَيْبِ? كه احتياجي به امتحان نباشد اينها در مسائل علم است در مسائل قدرت هم باز بشرح ايضاً‌ [همچنين]. در مسائل قدرت فرمود دين خدا را خدا اگر خودش بخواهد حفظ مي‌كند ?لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لاَنتَصَرَ مِنْهُمْ وَلكِن لِيَبْلُوَا بَعْضَكُم بِبَعْضٍ? در مسئله? علم اين بيان را دارد در مسئله? قدرت هم مشابه اين بيان كه فرمود در سوره? 47 كه به نام مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) است آيه? پنج اين است ?لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لاَنتَصَرَ مِنْهُمْ وَلكِن لِيَبْلُوَا بَعْضَكُم بِبَعْض? يعني اگر خدا بخواهد از كافران و مشركين انتصار مي‌گيرد انتصار يعني انتقام. فرمود خدا اگر بخواهد از كافران و مشركان انتقام مي‌گيرد نيازي به دفاع و جنگ شما نيست ?لكِن لِيَبْلُوَا بَعْضَكُم بِبَعْض? شما را با يكديگر مي‌آزمايد كه كمال شما روشن بشود اگر ذات اقدس الهي دين خود را به وسيله? معجزات غيبي تأييد كند ديگر كمال افراد ظاهر نمي‌شود.
خب، در مسئله? قدرت آيه? پنج سوره? 47 است در مسئله? علم همين آيات محل بحث كه خدا مي‌خواهد ديگران هم بفهمند در عين حال كه امتحان منافع فراواني دارد يكي از آن منافع مي‌تواند اين باشد كه ديگران هم از اسرار خود و سرائر غيبشان باخبر بشوند و اين را نمي‌شود بدون امتحان به ديگران تفهيم كرد.
پرسش:...
پاسخ: بسيار خب همين، اين ?لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَي اللّهِ حُجَّةٌ? خواهد بود بعد از رسل «بعد البينات» «بعد البلايا» «بعد المحن» انسان نتواند احتجاج كند راه‌هاي گوناگون را فراسوي انسان باز مي‌كند ?لِئَلاَّ يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَي اللّهِ حُجَّةٌ? ?بَعْدَ الرُّسُلِ? و «بعد البلايا و المحن». پس اگر كسي بگويد ذات اقدس الهي بدون امتحان مردم را آگاه بكند مي‌فرمايد ?وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَي الْغَيْبِ? البته اين چنين نيست كه اين سالب كليّه باشد كه هيچ كسي را خدا از علم غيب مطّلع نكند گروه خاصّي به نام انبيا و مرسلين و معصومين(عليهم السلام) هستند كه ذات اقدس الهي آنها را به علم غيب آگاه كرده است ?وَلكِنَّ اللّهَ يَجْتَبِي مِن رُسُلِهِ مَن يَشَاءُ? به آنها علم غيب مي‌دهد لذا به وجود مبارك پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) فرمود: ?وَلَوْ نَشَاءُ لَأَرَيْنَاكُهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِيَماهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْل? و مانند آن، يا در بعضي از موارد اخبار مشخصّه را به پيغمبر(صلّي الله عليه و آله و سلّم) اعلام مي‌كند اما همه كس كه شايسته? دريافت علم غيب نيستند ?وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَي الْغَيْبِ وَلكِنَّ اللّهَ يَجْتَبِي مِن رُسُلِهِ مَن يَشَاءُ?. خب اما اينكه فرمود: ?مَا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَي مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّي يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ? معلوم مي‌شود مؤمنين قبل از امتحان مجموعه‌اي از خبائث و طيّبات‌اند بعضيها خبيث‌اند بعضي طيّب. اين خبيث و همچنين طيّب گرچه به اشياء گفته شده است به افعال گفته شده است به اوصاف گفته شده است ولي به زوات هم گفته شده يعني در عين حال كه مثلاً گناه كه جزء خبائث است كه «يحرّم عليكم الخبائث» «يحل لكم الطيبات و يحرم عليكم خبائث» يا در بخشهاي ديگر خبيث بر مال ناقص و مانند آن اطلاق شده است كه ?لاَ تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلَّا أَن تُغْمِضُوا فِيه? در عين حال كه بر اوصاف و افعال اطلاق شد بر زوات هم اطلاق شده است كه بعضي از زوات خبيث‌اند و بعضي از زوات طيّب‌اند كه گوهره? انسان گاهي خبيث است گاهي طيّب. اين بر اثر آن است كه آن اعمالي كه جزء خبائث است اگر حال نباشد ملكه باشد و رسوخ كند در گوهر ذات آدمي كه به انسان صورت واقعي اعطا كند اين شخص همان صورت وصفي و عملي خود را مي‌گيرد يا طيّب مي‌شود يا خبيث كه در اينجا خبيث و طيّب بر زوات اطلاق شده است اين يك مطلب.
مطلب ديگر اينكه نوعاً چه در اين آيه? محل بحث سوره? «آل‌عمران» چه در سوره? مباركه? «انفال» كه باز سخن از خبيث و طيّب هست در نوع اين موارد سخن از جدا كردن خبيث از طيّب است نه سخن از جدا كردن طيّب از خبيث. در آيه? 37 سوره? مباركه? «انفال» اين است كه ?لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ? خدا مي‌خواهد خبيث را از طيّب جدا كند نه طيّب را از خبيث، اين جدا كردن در غربال كردن در تصفيه كردن آن اصل كه بايد بماند آن را مدخول كلمه? «من» قرار مي‌دهند مي‌گويند ناصَره را از صَره جدا كرديم، نالايقها را از لايق جدا كرديم براي اينكه اين لايق بايد بماند و خالص و مخلص بايد بماند و آنها بايد بروند ?لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ? چه در سوره? «آل‌عمران» چه در سوره? «انفال» سخن از جدا كردن خبيث از طيّب است در قيامت هم كه فرمان جدايي مي‌رسد به مجرمين مي‌گويند برويد كنار ?وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ? به اينها مي‌گويند برويد كنار آن طيّبها را نگه مي‌دارند. خب خبيثها را جدا مي‌كنند چه مي‌كنند در سوره? مباركه? «انفال» فرمود كه با اينها چه رفتاري مي‌كنند در سوره? «انفال» آيه? 39 فرمود: ?لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَيَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلَي بَعْض? همه? اينها را يكجا جمع مي‌كنند ?فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ? اينها را متراكم مي‌كنند بعد اينها را به جهنم مي‌برند ?فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُولئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ? نظير ?فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ? آن كه نافع است و طيّب است مي‌ماند و آن كه خبيث است او ?فَيَذْهَبُ جُفَاءً?.
مطلب ديگر اين است كه اين ?لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ? جاي خبيث را مشخص كرد اما جاي طيّب كجاست حالا اينها كه خبيث بودند اينها را جمع كردند و سوزاندند آن طيّبها را كجا مي‌برند. طيّبها را در آن سفري كه در پيش دارند لحظه به لحظه در كمال جلال و شكوه اينها را بدرقه مي‌كنند. اوّلاً در هنگام مرگ وقتي مسئله? دنيا به پايان رسيد برزخ شروع شد فرشتگان به استقبال اين طيّبين مي‌آيند و اينها را با تجليل و تكريم قبض روح مي‌كنند و به همراه مي‌برند وقتي كه نوبت ارتحال طيّبها فرا رسيد اينها مي‌گويند ?سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ?. در سوره? مباركه? «نحل» جريان برزخ و مرگ هر دو گروه آمده است در آيه? 28 جريان مرگ تبه‌كاران است ?الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِن سُوءٍ بَلَي إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنتُم تَعْمَلُونَ ? فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيَها? ظالمين در هنگام مرگ وقتي فرشتگان مرگ(عليهم السلام) را ديدند اظهار سلامت و تسليم و سلم بودن مي‌كنند بعد مي‌گويند ما كار بدي نكرديم ?مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِن سُوءٍ? بعد فرشتگان(عليهم السلام) به اينها مي‌فرمايند ?بَلَي? كار بد مي‌كرديد و خدا هم به تمام كارهايتان آگاه است ?فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيَها? از همان جا به طرف دوزخ مي‌برند اوّل در دوزخ برزخي بعد در دوزخ اكبر، نوبت طيّبين كه مي‌رسد در آيه? 32 همين سوره? «نحل» مي‌فرمايد: ?الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلاَمٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُم تَعْمَلُون? در حال توفّي و اخذ روح طيّبها فرشته‌هاي رحمت تنزّل مي‌كنند سلام عرض مي‌كنند به مؤمنين بعد از عرض سلام دارند كه ?فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ?. در تفسير ابوالفتوح رازي ذيل اين كريمه است ظاهراً، آمده كه ده انگشتر گران‌بهايي در دست فرشتگان است كه در چهره? نگين هر كدام از انگشترها كلمه? طيّبه‌اي از كلمات الهيّه نوشته است و در انگشتان مؤمنين مي‌گذارند با اين تشريفات به اينها عرض مي‌كنند ?سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ?. پس خبيث را كه جدا كردند و آنها را كجا مي‌برند و مي‌سوزانند هم مشخص است طيّبها كه مانده‌اند آنها را با چه جلال و شكوهي دعوت مي‌كنند آن هم مشخص.
طيّب گذشته از اينكه به بهشت راه دارد، به درجات برتر از بهشت هم راه دارد و آ‌ن در سوره? مباركه? «فاطر» است كه آدرس اينها را مشخص كرده آيه ده سوره? «فاطر» اين است كه اگر كسي بخواهد عزّت پيدا كند، عزيز بشود راهش چيست؟ اين سؤالي است كه همه دارند يعني همه مي‌خواهند عزيز باشند هيچ‌كس نمي‌خواهد ذليل باشد اما راهش را بلد نيست آن آدرسش را نمي‌داند كه عزّت كجاست و با چه راهي انسان مي‌تواند عزيز بشود فرمود: ?مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ? آيه ده سوره? «فاطر» اگر كسي عزّت طلب مي‌كند مي‌خواهد عزيز باشد اين بايد اولاً بداند كه ?فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً? همه عزّتها براي خداست آن‌گاه سؤال بعد توليد بشود كه آيا اين عزّتي كه همه‌اش براي خداست به بندگان خودش هم چيزي لطف مي‌كند به عنوان مظهر عزّت حق به بندگان خودش مرحمت مي‌كند يا نه؟ مي‌فرمايد آري ?مَن كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً?.
سؤال اين است كه خب اگر همه عزّت نزد خداست راه وصول به خدا چيست؟ راه لقاي خدا چيست؟ راهش اين است ?إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ? كلمه? طيّبه، عقيده? خوب كه همان ايمان است اين به طرف خدا صعود مي‌كند يعني به طرف خداي عزيز صعود مي‌كند يعني به دارالعزّه صعود مي‌كند و براي اينكه اين كلمه? طيّب به دارالعزّه برسد عمل صالح بايد زير پاي او را بلند كند اين را رفع كند، بالا ببرد خود كلمه? طيّب يعني ايمان به طرف ذات اقدس الهي كه عزيز است صعود مي‌كند، اما لازمه‌اش عمل صالح است ايمان تنهايي كافي نيست ?وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ? اين كلمه طيّب را يعني اگر كلمه طيّب اگر جاذبه‌اي از بالا او را به سَمت خود مي‌كشاند صاعقه‌اي هم از پايين بايد اين را سوق بدهد ?وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ? «يرفع» آ‌ن كلمه طيّب را منتها نه قاعد باشد كه از جلو اين را ببرد چون عمل تابع ايمان و عقيده است بلكه سائق هست از دنبال او را كمك مي‌كند وگرنه ايمان را آن مبادي عاليه از جلو مي‌كشانند ?إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ?.
پرسش:...
پاسخ: نه ديگر چون در مقابل عمل قرار گرفت معلوم مي‌شود كه ايمان مجموعه اعتقاد و عمل و قول به لسان است در صورتي كه كلمه? عمل صالح او را همراهي نكند اما وقتي كه فرمودند ايمان و عمل صالح معلوم مي‌شود ايمان در اينجا همان اعتقاد است.
خب، حالا در اين آيه محلّ بحث خدا چه مي‌فرمايد؟ مي‌فرمايد اگر كسي بخواهد طيّب بشود بايد مؤمن باشد و اگر كسي بخواهد رفيع بشود، عزيز بشود از اجر الهي بهره‌اي ببرد بايد در كنار ايمان، عمل صالح داشته باشد پس سنّت خدا جدايي خبيثها از طيّب است و اين را نمي‌شود بدون امتحان فهماند بايد امتحان بشوند مردم، بعد هم فرمود تشويق كرد ?فَآمِنُوا بِاللّهِ وَرُسُلِهِ? يعني حيات طيّب تهيه كنيد براي اينكه مؤمن، حيات طيّب دارد و براي اينكه اين حيات طيّب اثربخش باشد فرمود: ?وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ?.
فتحصّل كه طيّب و خبيث گرچه بر افعال در درجه? اول، بعد اوصاف در درجه? دوم اطلاق مي‌شود بر مناهي و بر اطاعات اطلاق مي‌شود اما اگر اين اعمال و افعال به صورت اوصاف و راسخ شدند، مَلكه شدند شخص حقيقتاً خبيث يا طيّب خواهد بود. ثانياً محور اصلي، حفظ طيّب است هميشه خبيث را از طيّب جدا مي‌كنند نه طيّب را از خبيث جدا كنند چون كاري با خبيث ندارند مگر سوزاندن وقتي غربال مي‌كنند آن پوستها را از بين مي‌برند آن لُب را نگه مي‌دارند مي‌گويند غربال براي جدا كردن پوست از مغز است نه براي جدا كردن مغز از پوست، اين دو مطلب.
سوم اينكه آنچه كه باعث تحقّق طيّب شدن هست ايمان است و آ‌نچه كه مايه تحقّق خباثت است كفر است، چهارم اين است كه نتيجه عملي زمينه براي آن اجر عظيم را فراهم مي‌كند و پنجم آن است كه اگر كسي بخواهد صعود كند با ايمان به تنهايي مقدورش نيست و عمل صالح در همه موارد بايد ايمان را همراهي كند.
«و الحمد لله رب العالمين»