«اللهم لا تواخذني بما يقولون و اجعلني افضل مما يظنون و اغفرلي ما لا يعلمون»
ترجمه: پروردگارا بر آنچه دربارهي من ميگويند، مواخذهام مفرما و از آنچه دربارهام گمان ميبرند، برترم قرار ده و از آنچه آگهي ندارند، مرا بيامرز.
شرح: شارحان نهجالبلاغه دربارهي اين جملهي دعائيه، به اختلاف سخن گفتهاند. علامه خوئي ميگويد: اين جمله، در مقام دعا کردن است و از گفتار پرواپيشگان حکايت ميکند، يعني پس از شنيدن سخنان ستايشگر، گويند: ما به خود آگاهتريم، سپس گويند: پروردگارا به گفتار ستايشگران که موجب کبر و خودبيني است، مرا مواخذه مکن. آنچه را که دربارهي تقوا و ورع من گمان ميبرند، برترم قرار ده و از لغزشها و گناهانم که بر آنها علم داري و از ديد مردم مستور است درگذر و مرا بيامرز.
فيضالاسلام: بدون اظهار نظر، اين جمله را آنطور ترجمه نموده که دربارهي خود امام بيشتر شباهت دارد، تا به گفتار پرواپيشگان.
[ صفحه 287]
ابن ابيالحديد ميگويد: اين سخن مستقل است و به قبل و بعد ارتباط ندارد، زيرا امام عليهالسلام گروهي را مشاهده ميکرد که شماري از آنها، وي را ستايش ميکردند و برخي وي را سرزنش مينمودند علي عليهالسلام دست به دعا برداشت و عرض کرد: پروردگارا اگر آنچه را که سرزنشکنندگان، به من نسبت ميدهند، حق است به اين معنا که کارهايي از من سرزده است که سزاوار است مرا سرزنش نمايند، مرا به آن کارها بازخواست مکن و از گناه من درگذر و از هر چه را که نميدانند و از ديد آنها پنهان است، از تو عذر ميخواهم که مرا ببخشي.
و اگر ستايشگران در گفتارشان راستگو هستند، از هر چه که آنها ميگويند، مرا برتر بگردان.
علامهي مجلسي، بدون شرح و توضيح، گفتار ابن ابيالحديد را نقل ميکند و ميگذرد و ميتوان گفت به اين نظريه تمايل داشته است.
علت وجه اول، اين است که پرواپيشگان با عدم رضايت، از مدح ستايشگران و در کنار آنها، بدگويان را قرار داده، همه را يک کاسه نموده و هر دو گروه را با جملهي دعائيه، پاسخ ميدهند.
دليل وجه دوم که تقريبا با لحن بيان، سازش بيشتر دارد، اينکه چون عنان سخن، به تزکيه و بالملازمه به توبيخ رسيده، سخني دربارهي خود، نسبت به مداحان و به گونهاي افراطگران سخن پرداز و به مذمتکنندگان و تفريطگران هجوگو، در قالب دعا بيان نموده و هر دو را محکوم ساخته، با اين تفاوت که در سرزنش از اصل و در ستايش، زيادهروي را نادرست ميداند.
اما اگر آدمي، شخصا خودستا باشد و از خود تعريف نمايد، مسلما زيادهروي آن مورد مذمت است، چنانکه قرآن کريم ميفرمايد: «فلا تزکوا انفسکم هو اعلم بمن اتقي.»
[ صفحه 288]
مرحوم طبرسي، ميگويد: اي لا تعظموها و لا تمتدوحا بما ليس لها»: يعني خود را بزرگ نشان ندهيد و در آن حدي که هستيد بمانيد و به چيزي که داراي آن نيستيد مدح ننماييد. حتي بدون زياده نيز خود را نستاييد (چونکه اين عدم ستايش، به خشوع در عبادت نزديکتر و از ريا دورتر ميباشد).
|