|
«يبيت حذرا و يصبح فرحا حذرا لما حذر من الغفله و فرحا بما اصاب من الفضل و الرحمه»
واژهها
بات، يبيت في مکان اقام ليلا فيه نام ام لا و عن الفراء: بات الرجل اذا سهر الليل کله في طاعه الله او معصيته و قال الليث: و من قال: بات فلان اذا نام فقد اخطا الا تري انک تقول: بت اراعي النجوم.»:
بات يعني شب در جايي ماندن چه خواب و چه بيدار. فراء گويد: بيدار بودن، خواه در طاعت و خواه در معصيت. ليث گويد: آن کس که گويد: فلاني بيتوته کرد، يعني: خوابيد، اشتباه گفته، چرا که ميگويي، شب در حالي که ستارگان را ميپاييدم به صبح رساندم (و بيتوته يعني شب ماندن در جايي و شب زندهداري کردن است).
حذرا: پرهيزکننده، پرهيزنده، ترسنده، احتراز، استعداد، نزع و اضطراب
[ صفحه 360]
فرح: شادماني، شادي، سرور و آن کيفيت نفساني خاصي است که منشاء وصول به مطلوب لذتبخش است.
غفلت: بيخبري، ناآگاهي، بيخردي، غافل، بيخبر، ناآگاه و بيخرد
فضل: افزوني، برتري، احسان، بخشش، رحمت، مهرباني، شفقت، بخشايش و عفو
ترجمه: با توجه به معاني لغات، مفهوم کلام مولا اين است که: يک پرواپيشه، در شب ترسان و بيمناک و بامداد خوشحال و مسرور است. علت ترس او در شب، خوف از ناآگاهي و غفلتزدگي است، اما در سپيدهدم، شادمان و مسرور است به اين معنا که در غفلتزدگي قرار نگرفته است و رحمت و بخشايش پروردگار، شامل حال او گرديده است نکتهي شايان توجه در اينجا اين است که بيمناکي در شب و شادماني در روز، از باب مثال است، نه اينکه، منظور خوف به شب اختصاص يافته و خوشحالي و شادماني به روز ارتباط دارد، بلکه در مجموع شب و روز، از خوف و خشيت و شادماني و سرور بيرون نيست و اين همان معناي تعديل خوف و رجا، در وجود مومن است که از بيمناکي، به حذر و از رجا، به فرح و شادماني تعبير شده است. به هر حال تناسب دارد به برخي از آيات در مورد غفلت توجه نموده، تا بدانيم که هر خاکي که بر سر انسان ريخته ميشود از ناآگاهي و بيخردي او است.
شرح: سخني دربارهي غفلت.
اولا بايد توجه نمود که علت بيخبري و غفلتزدگي چيست؟ و چرا انسان از خود بيخبر، ميشود و اين علت در کجاست و درمان اين ناآگاهي چيست؟ اما علت از خود بيخبر شدن و خود را فراموش نمودن همانا از ياد بيرون رفتن و به جاي ديگر توجه کردن ميباشد و عللي که آدمي را به نسيان مياندازد و بالمال خدا را فراموش
[ صفحه 361]
ميکند، عبارتند از: حب دنيا، حب رياست، جمع ثروت، غرور سلطنت و مانند اينها .
قرآن کريم، در توبيخ و سرزنش افراد ناآگاه و غافل به علت غفلت آنها و بيخرديشان اشاره نموده و ميفرمايد: «يعلمون ظاهرا من الحياه الدنيا و هم عن الاخره هم غافلون.»:
مردم تنها به امور ظاهري زندگاني دنيا آگاهند و از عالم آخرت و ثواب و عقاب آن، بيخبرند.
در اين آيه، توجه به دنيا و وابستگي به آن را، علت ناآگاهي از عالم آخرت و ثواب و عقاب و بالملازمه، تمرد از فرمان پروردگار، ميداند.
«و من اضل ممن يدعوا من دون الله من لا يستجيب له الي يوم القيمه و هم عن دعائهم غافلون.»: و کيست گمراهتر از آن کس که ميخواند غير از خدا را، کسي که دعاي او اجابت نميکند (قادر بر اجابت نيست) و حال آنکه از دعاي خود غافلاند
در اين آيه، نکوهش متوجه خواندن غير از خداست و علت بيخبري از خود نيز، خواستن حاجت از بتهاست (يعني از خدا بريدن و به غير پيوند شدن) به اين معنا که آدمي بر اثر بيخردي، فعل ربوبي را از غير بخواهد و روي نياز را به سوي موجودي مانند خود، نشان دهد در حالي که اين نياز را وي تا روز قيامت نميتواند برآورده سازد:
«فاليوم ننجيک ببدنک لتکون لمن خلفک آيه و ان کثيرا من الناس عن آياتنا لغافلون.»
پس امروز (تو را در درياي هلاکت غرق نماييم) و بدنت را براي عبرت خلق و بازماندگانت، به ساحل ميرسانيم. و قطعا بسياري از مردم، از آيات قدرت ما سخت غافل و ناآگاهاند.
در آيهي نخست، از قدرت قاهرهي الهي بحث نموده و آيتي از آيات قدرت خود را که
[ صفحه 362]
غرق فرعون و يارانش و نجات بدنهاي آنهاست، در ديد عبرتنگر خلق، قرار داده است و پس از آن از غفلت و بيخردي برخي مزدور، سخن ميگويد که با بيخردي و ناداني، قدرت موهوم بندهاي عاجز و ذليل را، در برابر توانايي الهي قدرت پنداشتهاند.
به هر حال، در اين آيات و آيات ديگر، لبهي تيز اعتراض متوجه مردمي است که از فطرت الهي که با جان آنها آميخته شده بيخبرند، با اينکه علائم و نشانههاي اين فطرت پاک از درون آنها جوشش ميزند و آنها را به سير اليالله ميخواند و از برون، نداي پيامبران، به همياري عقل آنها را متوجه اين فطرت لطيف ميسازد ولي آنان گوش فرانميدهند. آن بيچارگان دل از حق بريده، به منادي درون و برون توجه نکرده و به پيروي از نفس اماره، آمال شيطاني را دنبال ميکنند.
از اينجا امتياز پارسايان و سالکان راه حق و پرواپيشگان مدهوش عالم غيب و شهود، پيداست که چگونه از ماسوي الله، دل بريدهاند و تمام توجه خود را به سوي خداوند معطوف ساختهاند.
آنان با اينکه خدانگري و خداجويي در سراسر وجودشان عميقا مشهود است، از يکسو در اضطراباند که نکند در اثر يک لحظه از خود بيخبر بودن، از بساط قرب به دور بمانند و از سوي ديگر، با نظر توجه به فضل و رحمت الهي، شادمانند، چرا که رحمت پروردگار، بر غضب و قهرش سبقت گرفته است.
مسعده بن صدقه از امام صادق عليهالسلام روايت ميکند که آن حضرت فرمود: «من سرته حسنته سائته سيئته فهو مومن.» هر کس حسناتش او را شادمان نمايد و گناهانش وي را غمگين سازد، بدون ترديد مومن است. آنها با نظر به حسنات شادماني ساز، به شکرگزاري ميپردازند و زماني که تاريکي گناه آنها را منقبض کند، به فکر استغفار و توبه ميافتند و در هر دو حال از طريق شهادت به لقاي پروردگار آرزومندند.
[ صفحه 363]
سعد بن ربيع بن عمرو بن ابيزهير انصاري خزرجي، عقبي، بدري، نقيب و يکي از نقباي انصار که سيرهنويسان گفتهاند: او و عبدالله بن رواحه، نقيب بنيحارث خزرج بودهاند.
نقباي دوازدهگانه (اثني عشر) عبارتند از: سعد بن عباده، اسعد بن زراره، اسيد بن خضير، عبدالله بن عمرو بن حزام، سعد بن ربيع، سعد بن خيثمه، منذر بن عمرو، عبدالله بن رواحه، براء بن معرور، ابوهيثم بن تيهان، عبدالله بن صامت و رافع بن مالک.
وي در عقبهي اول و دوم، به حضور رسولالله صلي الله عليه و آله و سلم رسيد و در جنگ احد، به فيض شهادت نائل گرديد.
|