|
«يعفو عمن ظلمه»
واژهها
«العفو: القصد لتناول الشيء... و عفوت عنه: قصدت ازاله ذنبه صارفا عنه... فالعفو هو التجافي عن الذنب.»:
عفو چيزي را برداشتن، از او گذشتم، يعني گناه او را ناديده گرفتم است، پس عفو، درگذشتن از گناه است.
عفو: گذشتن از گناه، بخشودن و گذشت کردن است.
ترجمه: پرواپيشه، ستمکار (پشيمان) را ميبخشد
شرح: استعمال واژهي عفو و گذشت در جايي صحيح است که بخشايشگر، بر انتقام قدرت داشته باشد، اما به لحاظ مکرمت و بزرگواري، از گنهکار ميگذرد و گذشت را بر انتقام ترجيح ميدهد، از اينرو گفتهاند: «العفو فضيله تحت الشجاعه»: گذشت
[ صفحه 431]
فضيلتي است که در تحت شجاعت قرار گرفته و از مصاديق روشن آن ميباشد. بنابراين ستمگري که به ستم خود مينازد، در گام اول بايد او را مجازات نمود، تا نيروي ظلمش شکسته گردد و از اقدام ددمنشانه دست بکشد، اما انسانهاي بافضيلت و بزرگوار با حس انتقام و قدرت بر انتقام گرفتن، شجاعانه جرم او را ناديده گرفته از او ميگذرند.
«قال رسولالله صلي الله عليه و آله و سلم: عليکم بالعفو فان العفو لا يزيد العبد الا عزا فتعافوا يعزکم الله.»: پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: شما را به عفو و گذشت توصيه ميکنم، زيرا گذشت است که انسان را عزت ميبخشد، پس از يکديگر بگذريد تا خداوند شما را هميشه عزت ببخشد.
«عن علي بن الحسين زينالعابدين عليهماالسلام: اذا کان يوم القيامه جمع الله تبارک و تعالي الاولين و الاخرين في صعيد واحد ثم ينادي مناد اين اهل الفضل؟ قال: فيقوم عنق من الناس فتلقاهم الملائکه، فيقولون: و ما کان فضلکم؟ فيقولون: کنا نصل من قطعنا و نعطي من حرمنا و نعفو عمن ظلمنا، قال: فيقال لهم: صدقتم، ادخلو الجنه.»: امام زينالعابدين عليهالسلام فرمود: در روز قيامت خداي تبارک و تعالي، اولين کاروان انسانها و آخرين آنها را در زمين محشر جمع نموده، سپس منادي گويد: اهل فضل کجايند؟ گروهي برخاسته گويند: ماييم اهل فضيلت، پس فرشتگان آنها را استقبال نموده و گويند: فضيلت و برتري شما در دنيا چه بود؟ گويند: آن کس که با ما قطع رابطه ميکرد، رابطهي قطع شده را پيوند ميکرديم و آنکه ما را از انعام و بخشش محروم مينمود، او را به انعام و بخشش خرسند ساختيم و آنکه بما ظلم و ستم روا ميداشت، از او گذشته و جرمش را ناديده ميگرفتيم. فرمود: به آنها گفته ميشود راست گفتيد، فضيلت و برتري همين است که شما به آن عمل کردهايد، اکنون به فضل پروردگار، به بهشت وارد شويد.
آري فضيلت و برتري يک انسان، به عملکرد اوست اگر آن عمل برتر از اعمال
[ صفحه 432]
ديگر باشد، بيترديد عامل به آن نيز، از ديگران برتر خواهد بود، چرا که فضيلت افراد به عملي، با فضيلت آن عمل بستگي دارد. جزا و پاداش نيز، به تناسب عمل است از اينرو در حديث فوقالذکر، خداوند آن گروه فضيلتپرور را، بدون حساب به بهشت ميبرد و به انعام و بخشش خاص، آنها را متنعم مينمايد.
شيخنصرالله بن مجلي، از ثقات اهل سنت گويد: علي بن ابيطالب عليهالسلام را در خواب ديدم و گفتم: يا اميرالمومنين! مکه را فتح کرده گفتيد: «من دخل دار ابيسفيان فهو آمن» هر کس به خانهي ابوسفيان پناه برد، در امن و امان است، اما آلابيسفيان، در کربلا به فرزندان تو چه ظلمها که نکردند؟ فرمود: ابيات ابنسيفي را شنيدهاي؟ اما سمعت ابيات ابنالصيفي في هذا؟ گفتم: نه فرمود: اسمعها منه، ابيات را از خود او بشنو. از خواب بيدار شدم و به خانهي وي رفتم، او مرا استقبال نمود و من صورت خوابم را براي او بازگو کردم، ناگهان آهي دردناک از دل برکشيد و در حالي که اشک در ديدگانش موج ميزد، سوگند ياد مينمود و به من گفت: تا به حال اين اشعار را نه براي کسي خواندهام و نه کتابت کردهام، اين اشعار را در شب گذشته سروده بودم که مولايم به آن خبر داده است، سپس ابيات را برايم خواند:
ملکنا فکان العفو منا سجيه
فلما ملکتم سال بالدم ابطح
و حللتم قتل الاساري و طالما
غدونا علي الاسري نعف و نصفح
فحسبکم هذا التفاوت بيننا
و کل اناء بالذي فيه يصنح
زماني که قدرت به دست ما بود، عفو و گذشت ما، همه را در بر گرفته و خوي ما در اين راه معرف شخصيت ما بود، اما همين که قدرت به دست شما افتاد، سيل خون بيگناهان، در زمين ابطح به راه افتاد. شما خون اسيران ما را مباح دانستيد، اما ما اسيران
[ صفحه 433]
شما، بخشيديم، همين تفاوت در معرفي شخصيت ما و شما کافي است و هر ظرفي به آنچه که در آن است تراوش کند (از کوزه همان تراود که در اوست) و اين کنايه از سرشت پاک جانشينان و اولاد پيامبر است که عفو و گذشت را، در پيشاپيش رفتار خود با اسيران گذاردهاند و آن هم خوي پست و طبيعت وحشيانهي امويان است که در وقت قدرت، سيل خون به راه انداختند.
به عبارت ديگر، در سرشت هر کس، هر چه وجود دارد، با گذشت زمان به ظهور خواهد رسيد. در روايات رهبران ديني، از نقش عفو و اغماض به طرز جالبي در جامعه، توصيف و از گذشتکننده، تمجيد کرده و او را به بزرگي و عزت ياد کردهاند.
در مقايسهي عفو با حلم، اين نکته ملحوظ است که گذشت از دو جهت، بر حلم، امتياز دارد:
1. آنکه انسان بردبار خود را از گزند غضب و ديگر علل شکست حفظ نموده و موقعيت اجتماعي خود را تثبيت ميکند، اما از بخشودن و مهرباني او با طرف مقابل، صحبتي در بين نيست، ولي عفو اين امتياز دارد که اگر در جايي پيدا شد، خاطر بخشنده را آرام نموده و جرم طرف مقابل را نديده ميگيرد.
2. عفو بر حلم اين امتياز دارد که نه تنها شخصيت بخشنده از گزند بلکه علل بخشوده شده را نيز تجديد حيات ميکند و احترام از دست رفته را به او بازميگرداند.
به هر حال در گفتار مولا گذشت، شکرانهي نعمت قدرت، معرفي شده، آنجا که ميفرمايد:
«اذا قدرت علي عدوک فاجعل العفو عنه شکرا للقدره عليه.»:
زماني که به دشمن دست يافتيد و بر او غالب شديد، پس بخشيدن او را شکرانهي قدرتت قرار داده و نعمت عفو را شکرگزاري کنيد.
[ صفحه 434]
|