فرق بين حمد و مدح اين است که اولا مدح در مورد زنده و غير زنده، جاندار و بي‏جان، به کار مي‏رود، اما در حمد چنين نيست. مثلا مي‏گويي: زيد را مدح نمودم، همچنين اين لوءلوء را مدح نمودم، ولي نمي‏توان گفت: لوءلوء را حمد مي‏کنم، ثانيا مدح، پيش از احسان و پس از احسان صحيح مي‏باشد، اما حمد پيش از احسان درست نيست، ثالثا مدح، گاهي سرزنش و توبيخ مي‏گردد، همانگونه که رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «احثوا التراب علي وجوه المداحين» به صورت مداحان و ستايشگران خاک بريزيد (مراد مدح نابجا يا زياده از حد است)، ولي حمد، هميشه به آن امر شده است، چنانکه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «من لم يحمد الناس لم يحمد الله.»: هر کس مردم را ستايش نکند، خدا را نيز ستايش نمي‏کند، رابعا مدح، ستايش و تعريف است با زبان، [ صفحه 55] در برابر زيبايي، خواه اختياري باشد يا غير اختياري، اما حمد در برابر فعل جميل اختياري است فقط، خامسا نقيض حمد، مذمت است، ولي نقيض مدح، هجاء بدگويي و دشنام دادن مي‏باشد.