|
سخنان شارحان نهجالبلاغه و اين خطبه، در شناخت همام و اينکه فرزند کيست؟ چنان اختلاف دارد که در جمعبندي نهايي به فرد خاصي قابل تطبيق نيست.
ابن ابيالحديد گويد: هو همام بن شريح بن يزيد بن مره بن عمرو بن جابر بن يحيي بن الاصحب بن کعب بن الحارث بن سعد بن عمرو بن ذهل بن مران بن صيفي بن سعد العشيره.
ابن ميثم بحراني نوشته است: هو همام بن شريح بن يزيد بن مره بن عمرو بن عوف الاصحب و کان من شيعه علي عليهالسلام.
صاحب قاموس الرجال، پس از ترجمهي همام و اشاره به روايت کافي و کتاب سليم بن قيس و امالي صدوق و تذکرهي سبط بن جوزي و مناقب ابن طلحهي شافعي که کلمهي همام را نقل کردهاند، ميگويد: کنزالفوائد کراجکي، همام را چنين توصيف نموده است: همام بن عباده بن خيثم، برادرزادهي ربيع بن خثيم، سپس اضافه نموده، گويد:
[ صفحه 32]
معرفي همام آن طور که ابن ابيالحديد (شارح معتزلي) آورده است، معلوم نيست از کجا و از چه ماخذي گرفته است.
خوئي قدس سره از بحار، اين عبارت را نقل نموده و گويد: «الا ظهر انه همام بن عباده اخي ربيع بن خثيم احد الزهاد الثمانيه کما رواه الکراجکي في کنزه و از کتاب مطالب السئول نيز، استفاده ميشود که ربيع بن خثيم عموي همام بن عباده بن خثيم ميباشد.
به هر حال با توجه به تصريح کراجکي در کتاب کنزالفوائد که خواهد آمد، همام فرزند عباده است و گفتار ابن ابيالحديد در حد اطلاع اين بنده، مدرک معتبري ندارد.
استاد عاليقدر، دانشمند بزرگوار مرحوم مطهري قدس سره در کتاب سيري در نهجالبلاغه، در آنجا که از تاثير و نفوذ سخنان علي عليهالسلام بحث ميکند، ميگويد: «همام بن شريح از ياران باوفاي علي عليهالسلام است که دلي از عشق خدا سرشار و روحي از آتش معنا شعلهور داشت. با اصرار و ابرام از علي خواست، سيماي کاملي از پارسايان ترسيم نمايد».
آيا گفتار اين محقق متتبع ماخذي سواي نظريهي ابن ابيالحديد دارد؟ و يا اينکه
[ صفحه 33]
مدرک معظم له تنها گفتار اوست، براي اين بنده مکشوف نگرديد.
هماکنون به متن کلام علامهي کراجکي در کنز که مرحوم مجلسي قدس سرهما در بحار نقل نموده توجه فرماييد:
قال العلامه الکراجکي في کنزه
«الهمام بفتح الميم المشدد و الهاء علي الاصح، هو همام بن عباده بن خثيم ابن اخيربيع بن خثيم. قال اخبرنا ابوالمرجا محمد بن طالب عن ابي المفضل عن جعفر بن محمد العلوي عن احمد بن محمد الوابشي عن عاصم بن حميد، و عن ابيالمفضل، عن محمد بن علي البندار عن الحسن علي بن بزيع عن مالک بن ابراهيم، عن عاصم بن حميد عن ابيحمزه الثمالي عن رجل من قومه، يعني يحيي بن ام الطويل انه اخبره عن نوف البکالي قال: عرضت لي الي اميرالمومنين علي بن ابيطالب عليهالسلام حاجه فاستتبعت الله جند بن زهير و الربيع بن خثيم و ابن اخته همام بن عباده بن خثيم و کان من اصحاب البرانس فاقبلنا لقاء اميرالمومنين عليهالسلام فالفيناه حين خرج يوم المسجد، فافضي و نحن معه الي نفر مبدنين قد افاضوا في الاحد و ثات تفکها و بعضهم يلهي بعضا فلما اشرف لهم اميرالمومنين عليهالسلام اسرعوا اليه قياما فسلموا فردالتحيه ثم قال: من القوم؟ قالوا: اناس من شيعتک يا اميرالمومنين! فقال لهم خيرا ثم قال: يا هولاء مالي لا اري فيکم سمه شيعتنا و حليه احبتنا اهل البيت؟ فامسک القوم حياء قال نوف: فاقبل عليه جندب و الربيع فقالا: ما يسمه شيعتکم و صفتهم يا اميرالمومنين؟ فتثاقل عن جوابهما، و قال اتقياالله ايها الرجلان و احسنا فان الله مع الذين اتقوا و الذينهم محسنون. فقال همام بن عباده و کان عابدا مجتهدا: اسالک بالذي اکرمکم اهلالبيت و خصکم و حباکم و فضلکم تفضيلا الا انباتنا بصفه شيعتکم فقال: لا تقسم فسانبئکم
[ صفحه 34]
جميعا و اخذ بيد همام فدخل المسجد فسبح رکعتين او جزهما و اکملهما و جلس و اقبل علينا و حف القوم به فحمد الله و اثني عليه و صلي علي النبي صلي الله عليه و آله و سلم ثم قال».
کلام علامهي کراجکي در مورد ديدار تعدادي از ياران باصفاي امير مومنان عليهالسلام و تقاضاي بيان نشانهها و صفات شيعيان، پس از پرسش مولا که چرا در سيماي شما، علائم شيعيان و محبان ما (اهل بيت) را نميبينم و اينکه مولا با جوابي مختصر و گذرا، از توضيح و تفصيل بيشتر، خودداري نمود و تصريح به اينکه همام بن عباده در آن جمع، اصرار و ابرام، بر بيان يکايک صفات شيعيان، از مولا داشت، روشنگر اين است که هر کدام از شارحان نهجالبلاغه که همام را فرزند شريح دانستهاند عليالظاهر، مدرک آنان گفتار ابن ابيالحديد است که چندان سنديت معتبري ندارد.
[ صفحه 35]
|