تحقيق و بررسي در نقل خطبه و مدارک آنکه سابقا يادآور شديم، نشانگر اختلاف در وضعيت سخنراني مولا است. بنا به نقل کليني قدس سره در کافي، امام در حال سخنراني پيرامون موضوع ديگري بود که همام در جمع شنوندگان، به پا خاست و تقاضاي بيان صفات متقين نمود: «قام رجل يقال له همام و کان عابدا ناسکا مجتهدا الي اميرالمومنين و هو يخطب فقال يا اميرالمومنين صف لنا صفه المومن کاننا ننظر اليه». علامه‏ي کراجکي در کنز، چنانکه پيش از اين بيان شد کيفيت ايراد خطبه را چنين بيان کرده که امام عليه‏السلام پس از پرسشي از آن تعداد شيعيان که به حضورشان شرفياب شده بودند، درباره‏ي سيماي تشيع، و تقاضاي آنان بر ترسيمي کامل از پارسايان واقعي، تقاضاي آنها را پذيرفته، به سخنراني پرداخت. اما سيد در نهج‏البلاغه چنين مي‏گويد: [ صفحه 36] «روي ان صاحبا لاميرالمومنين عليه‏السلام يقال له همام کان رجلا عابدا، فقال له، يا اميرالمومنين صف لي المتقين حتي کاني انظر اليهم. فتثاقل عليه‏السلام عن جوابه الخ». اين گفتار از کيفيت تقاضا و همچنين از وضعيت سخنراني مولا که آيا در حال سخنراني بوده و با تقاضاي همام مواجه گرديده و يا اينکه با درخواست همام، به سخنراني مشغول گرديد، بحثي مطرح نکرده است. به هر حال همام، در جستجوي صفات متقين و پويايي اين راه بود و سوال نيز در جهت صفات و ويژگيهاي اين گروه ممتاز مطرح گرديده است. او مي‏خواهد در اقيانوس پهناور علم علي عليه‏السلام شناور گردد و از خرمن دانش آن جناب خوشه‏اي برگيرد. مولا هم بنا بر مصلحتي که خود بر آن واقف بود نخست از تفصيل بيان صفات آنان امتناع ورزيد و با عبارتي کوتاه: «يا همام اتق الله و احسن فان الله مع الذين اتقوا و الذين هم محسنون»، از اين وادي گذشت و خاموش شد. اما همام از آنجايي که بسيار مشتاق بود براي التيام کام خشکيده‏ي خويش، به جرعه‏اي کم قانع نشد، زيرا بيان مختصر امام عليه‏السلام خواسته‏اش را برآورده نکرد و سينه‏ي ملتهب از عشق وي را مرهم ننهاد از اينرو تقاضاي خود را تکرار نمود و اصرار ورزيد، تا آنجا که آن حضرت را سوگند داد، تا به شرح مفصل صفات راه‏پويان حق بپردازد، تا مگر از زبان تربيت شده‏ي وحي و ولايت مطلقه الهي و از زباني که سرچشمه‏ي فيض و منبع انوار پروردگار و بيانگر همه چيز است به صفات متقين راه يابد. در بين نقلهاي مختلف خطبه، تنها در گفتار سيدرضي جمله‏ي «فتثاقل عنه» به چشم مي‏خورد و اين گوياي نکته‏اي است که شارحان براي شناخت آن، به اختلاف سخن گفته‏اند. اين کلمه که به معناي خودداري و گراني نمودن در مقابل اصرار و ابرام شنونده‏اي مانند همام است، يقينا به خاطر امر مهمي بوده است که امام متقين عليه‏السلام در [ صفحه 37] اظهار آن خودداري نمود.