|
فهم و الجنه کمن قدر آها، فهم فيها منعمون و هم و النار کمن قدر آها فهم فيها معذبون
بهشت را انگار که ميبينند و در آن غرق نعمتند و آتش دوزخ را انگار به مشاهده نشستهاند و در آن عذاب ميشوند.
به کسي ميمانند که بهشت را فراروي خويش ميبيند و نسيم حياتبخش آن بر جانش ميگذرد و رايحهي شوقآفرين آن در شامهاش ميپيچد. و هرم آتش جهنم را بر پشت خويش و زبانههاي آن را بر کف پاي خويش لمس ميکند.
اشارت:
جهنم و بهشت پوشيده نيست. حجاب بر چشمان ماست. پرده بر ديدگان ماست.
[ صفحه 42]
متقين که حصار نفس را شکستهاند، از خود به درآمدهاند و غل و زنجير منيت از پاي خويش گسستهاند و بر اوج قلهي يقين ايستادهاند، چرا نتوانند بهشت و جهنم را بعينه ببينند.
مولايمان علي عليهالسلام که خود به حليهي «لو کشف الغطاء» [1] آراسته است چنين ميفرمايد: فانکم لو عاينتم ما قد عاين من مات منکم لجزعتم و وهلتم و سمعتم و اطعتم ولکن محجوب عنکم ما قد عاينوا و قريب ما يطرح الحجاب و لقد بصرتم ان ابصرتم و اسمعتم ان سمعتم و هديتم ان اهتديتم... [2] .
اگر شما ببينيد آنچه را که مردگان شما ديدند، ضجه ميزنيد، فغان ميکنيد، بيتابي و زاري و لابه ميکنيد و از اعماق جان خويش فرياد «سمعنا و اطعنا» سر ميدهيد. ليکن افسوس که بر شما پوشيده است آنچه که بر آنها هويداست. و به زودي پرده برداشته خواهد شد و حجاب، دريده خواهد گشت.
البته بينايتان کردهاند اگر که ببينيد، و شنواتان نمودهاند اگر که بشنويد، و هدايت شدهايد اگر تن به هدايت دهيد...
باري اين حجاب که بر چشم و دل و گوش ماست، نه آن پردهاي است که او افکنده است، تاري است که خود تنيدهايم!
به عبارتي بهشت و جهنم ديدني است به شرط بينايي ما!
شخصي از حضور امام حسن سلامالله عليه سئوال ميکند که: کيف
[ صفحه 43]
اصبحت؟ چگونه صبح کردي؟
و ايشان پاسخ ميفرمايند که: اصبحت ولي رب فوقي و النار امامي و الموت يطلبني و الحساب محدق بي و انامر تهن بعملي، لا اجد ما احب و لا ادفع ما اکره و الامور بيد غيري فان شاء عذبني و ان شاء عفا عني فاي فقير افقر مني [3] .
«صبح کردم آنچنان که خدا را بر بالاي سر داشتم و آتش جهنم را در پيش رو و مرگ مرا ميخواند و حساب احاطهام کرده بود و من بيمناک کردههاي خويش، از آنچه ميخواستم هيچ نمييافتم و دفع آنچه نميپسنديدم نميتوانستم. و کارها به دست کسي است جز من که اگر بخواهد عذابم ميکند و اگر اراده کند درميگذرد و ميبخشد، پس کيست فقيرتر از من؟»
اين کلام امام حسن بود!- سلامالله عليه- و مستحق تامل است از بسياري جهات، ليکن رويت بهشت و جهنم خاص ائمه عليهمالسلام نيست.
مگر آن جواني که در پاسخ «کيف اصبحت» پيامبر عرض کرد:
«اصبحت يقينا»
و به نشانهي يقين خويش عرضه داشت که: بهشت و جهنم را با منعمان و معذبان آن به چشم ميبينم، از انبياء و ائمه بود؟!
پس بهشت و جهنم ديدني است براي هر آن کس که چشم بگشايد.
قلوبهم محزونه
[ صفحه 44]
دلهايشان غمگين است، ابر اندوه بر آسمان قلبشان سايه انداخته و پنجههاي حزن بر جانشان خراش مياندازد.
اشارت:
مردي از بدحالي خويش به نزد امام صادق عليهالسلام شکايت برد. امام او را به صبر توصيه فرمود و پس از قدري درنگ دوباره رو به او کرد و فرمود: اخبرني عن سجن الکوفه کيف هو؟
بگو بدانم زندان کوفه چگونه است؟
مرد پاسخ گفت: تنگ است و بدبو و متعفن و زندانيانش به بدترين حال دچارند.
فانما انت في السجن فتريد ان تکون فيه في سعه اما علمت ان الدنيا سجن المومن؟
تو هم گرفتار زنداني! چگونه از زندان طلب آسايش داري؟ نميداني که دنيا زندان مومن است؟ [4] .
سفيان ثوري گفت: بر امام صادق عليهالسلام وارد شدم و عرض کردم: يا ابن رسولالله چگونه صبح کردي؟
فقال: و الله اني لمشتغل القلب.
فرمود: به خدا که محزون و دل نگران.
سئوال کردم که چيست دليل حزن شما و اضطراب شما؟
فقال لي: يا ثوري انه من دخل قلبه صافي خالص دين الله شغله عما سواه يا ثوري ما الدنيا؟ و ما عسي ان تکون؟
[ صفحه 45]
هل الدنيا الا اکله اکلته، او ثوب لبسته او مرکب رکبته ان المومنين لم يطمئنوا في الدنيا و لم يامنوا قدوم الاخره...
امام فرمودند: اي ثوري! به هر دلي دين پاک و خالص خدا جا گرفت از جز اويش بازدارد. اي ثوري! دنيا چيست؟ و اميد ميرود که چه باشد؟ آيا دنيا جز لقمهاي است که ميخوري يا جامهاي که ميپوشي يا مرکبي که سوار ميشوي؟ راستي، مومنين به دنيا اطمينان ندارند و از رفتن به آخرت نگرانند... [5] .
آنکه ناخواسته به زنداني گرفتار آمده و دمادم نگران سرنوشت خويش است، بر آنچه کرده است بيمناک است و بر آنچه نکرده است هراسناک، چگونه ميتواند محزون و غمزده نباشد؟
پيامبر- صلوات الله و سلامه عليه- فرمود: فکيف لا يحزن المومن و قد اوعده الله جل ثناوه انه وارد جهنم و لم يعده انه صادر عنها
چگونه مومن حزين نباشد که خداوند ورود به جهنم را به او وعده فرموده اما خروج از آن را وعده نفرموده؟ [6] .
استواري بناي حزن بر استحکام يقين و باورمندي آدمي است.
آن کس که قيامت را نزديک ببيند و مرگ را نزديکتر و حساب و کتاب را در دو قدمي و قبر را فراروي خويش، چگونه ميتواند دل از حزن بشويد؟!
اللهم اني اعوذ بک من عذاب القبر!
خدايا از عذاب قبر به تو پناه ميبرم.
از بزرگي پرسيدند: هل في القبر عذاب؟ مگر در قبر عذابي هست؟
[ صفحه 46]
فقال القبر کله عذاب. گفت: قبر همهاش عذاب است.
آيا همين اضطراب و همين تشويش کافي نيست که بر زبانههاي آتش شعف آب حزن بريزد و هر چه شادي را به غم بدل کند؟
چه رسد به اينکه آدمي باورمند قيامت شود.
اگر آدمي «يوم تبلي السرائر» [7] را باور کند، ميتواند ذهن و دل به مکايد بسپارد؟
اگر آدمي «يوم لا ينفع مال و لا بنون» [8] را اعتقاد بيابد، ميتواند به داشتههاي خويش دل خوش کند؟
اگر آدمي مفهوم «يوم الحسره» را باز بشناسد، ميتواند جز به کار آخرت به کار ديگري پردازد؟
اگر کسي تنها گوش دل به همين يک کلام بسپارد که: «و لتنظر نفس ما قدمت لغد» [9] ميتواند آني را به غفلت بگذراند؟
اينکه دلخوشيم به آنچه اطراف ماست، از اين روست که بيخبريم از آنچه در انتظار ماست. امام حسن سلامالله عليه به هنگام فوت ميگريست. شخصي بدو گفت: اي فرزند رسول خدا! شما با چنين منزلت و نسبتي که با رسول خدا داريد، ميگرييد در حالي که پيامبر- صلوات الله عليه- خود دربارهي شما آنچه را که ميبايست فرمود. گذشته از آن شما بيست بار پاي پياده به حج رفتهايد و سه بار اموالتان را در راه خدا به دو نيم تقسيم کردهايد تا آنجا که کفشي را براي خود نگه داشته و کفش ديگر را به
[ صفحه 47]
مستمندان بخشيدهايد. امام حسن سلامالله عليه فرمود: انما ابکي لخصلتين: لهول المطلع و فراق الاحبه.
من بر دو چيز ميگريم: يکي هول از وقت احتضار و ديگري فراق ياران. [10] .
اگر هول از احتضار و برزخ و رستاخيز با امام، با همهي مقام و منزلتش چنان ميکند از آن است که امام قيامت را ميشناسد و به وقوعش يقين دارد.
اگر بر در سرايي که زندگي ميکنيم بدانيم که وحوشي مجتمعند و ما ناگزير به خروج از خانهايم، چه هراسي بر قلب ما چنگ خواهد زد؟
آيا خروج از دنيا ناگزير نيست؟ وقوع قيامت حتمي نيست؟ پس چرا مواجهه با رستاخيز حتي به اندازهي مواجهه با وحوش در ما ايجاد تشويش نميکند؟
خداوند تبارک و تعالي به حضرت عيسي ميفرمايد:
يا عيسي بن البکر البتول! ابک علي نفسک بکاء من قد ودع الاهل و قلا الدنيا و ترکها لاهلها و کانت رغبته فيما عندالله.
اي عيسي! فرزند بکر بتول! بر خود گريه کن چونان کسي که با خاندانش وداع ميکند و از دنيا متنفر است و آن را به اهلش واميگذارد و مشتاق لقاء پروردگار است. [11] .
و نيز ميفرمايد: يا عيسي! ادعني دعاء الغريق الحزين الذي ليس له مغيث!
اي عيسي! مرا بخوان آنگونه که غريق غمزده و مضطربي که هيچ
[ صفحه 48]
پناهي ندارد مرا ميخواند. [12] .
براي يافتن چنان حالي، چنين دلي بايد داشت و اينسان دريافتي.
دلي که خوف خدا در آن موج بزند و فقر خويش و استغناي دوست تا عمق آن ريشه بدواند، و فراق آن را بچزاند ميتواند خود را به آب حزن شستشو دهد.
فاغسل قلبک بماء الحزن، شايد اشاره به همين معناست.
و چنين حزني که متاثر از خوف خداوند و خشيت او و ناشي از هجران اوست اگر در آدمي پديد بيايد مطلوب خداوند است.
خداوند تبارک و تعالي به عيسي ميفرمايد: اسمعني منک صوتا حزينا. نالههاي حزين خود را به گوش من برسان. خداوند مشتاق چنين دلي و چنين آه و نالهايست.
پيامبر فرمود: ما عبدالله عز و جل مثل طول الحزن.
خداوند به هيچ چيز مثل حزن طولاني عبادت نشده. [13] .
و نيز فرمود: من استطاع ان يبکي فليبک و من لم يستطع فليشعر قلبه الحزن وليتباک. ان القلب القاسي بعيد من الله تعالي و لکن لا يشعرون.
هر که گريه را ميتواند، بگريد، و هر که نميتواند گريه کند دل را محزون بدارد و حال گريه بر خود بگيرد که قلب سخت و سنگ از خداوند دور است ولي نميفهمند. [14] .
در مقام و ارزش تفکر، سخن بسيار رفته است. آنچنان که ساعتي
[ صفحه 49]
تفکر را از هفتاد سال عبادت برتر شمردهاند.
و حزن اگر به مفهوم حقيقي، حزن باشد مقامي برتر از تفکر دارد چرا که حزن خاص عارفان است و هر کس را بدين مقام راه نيست ولي تفکر مشترک ميان خواص و عوام است.
و الحزن يختص به العارفون لله تعالي و التفکر يشترک فيه الخاص و العام. [15] .
و خداوند عيسي را به چنين حزني است که فرمان ميدهد: يا عيسي اکحل عينيک بميل الحزن اذا ضحک البطالون. اي عيسي! سرمهي حزن به چشم بکش آنگاه که بيهودگان ميخندند. [16] .
و اگر چنين حزني به دل راه يافت، صاحبدل استمرار حضورش را ميطلبد و لحظهاي جاي خالي او را تاب نميآورد.
و لو حجب الحزن عن قلوب العارفين ساعه لاستغاثوا...
عارفان اگر لحظهاي و لمحهاي دل خود را فارغ از حزن و اندوه ببينند، به فرياد و استغاثه ميآيند و بيتاب ميشوند. [17] .
متقين و عارفان آني بيحزن زيستن نميتوانند.
[ صفحه 53]
|