دوران امامت امام رضا عليه‏السلام با خلافت سه تن از خلفاي عباسي مصادف بود. 1. هارون الرشيد: خليفه‏اي بسيار ستمکار و بي‏رحم بود که ده سال از امامت امام [ صفحه 26] رضا عليه‏السلام در دوران او بود. شهادت امام کاظم عليه‏السلام به دست پليد او، دستگاه حکومتش را تضعيف کرده بود؛ به همين سبب براي جبران اين ضعف، تا حدودي از فشار بر شيعيان کاست. همين امر سبب شد که امام رضا عليه‏السلام آزادي نسبي بيابد و به نشر معارف و هدايت شيعيان بپردازد. هارون در سال 175 ق فرزند خود، امين را که پنج ساله بود، به عنوان جانشين خود معرفي کرد. هفت سال بعد هم فرزند ديگر خود، مأمون را جانشين امين کرد. مأمون از امين بزرگ‏تر و زيرک‏تر بود؛ ولي عاملي که سبب شد هارون امين را وليعهد خود کند اين بود که مادر امين، عرب و داراي قدرت و نفوذ بسياري بود؛ ولي مادر مأمون، کنيزي ايراني بود. در سال 193 ق، مردم شهرهاي خراسان شورشي کردند که به سبب گستردگي آن، هارون مجبور شد امين را در پايتخت خود، بغداد بگذارد و همراه مأمون که فرماندار خراسان بود، به آن ديار برود و قيام را سرکوب کند؛ ولي اجل به او مهلت بازگشت به بغداد را نداد و در حوالي طوس جان داد. او را در باغ يکي از فرماندهانش به نام حميد بن قحطبه دفن کردند. 2. امين: مردي خوشگذران و هوسباز بود که بسيار به لهو و لعب مي‏پرداخت. دوران خلافت او پنج سال (193 - 198 ق) بيشتر طول نکشيد که علت آن هم طمع ورزي خود او بود. او دو سال پس از خلافت، برادرش، مأمون را از وليعهدي بر کنار و فرزند خود را جايگزين او کرد. در پي اين تصميم، سپاه مأمون از خراسان و سپاه امين از بغداد حرکت کردند و در حوالي شهر ري در مقابل هم قرار گرفتند. در اين جنگ، امين شکست خورد. مأمون وارد بغداد شد و پايتخت حکومت برادر را تصاحب کرد؛ اما به مرو که در خراسان بود بازگشت و آن را پايتخت خود قرار داد. دوران خلافت امين، به دليل آشفتگي‏ها و نزاع‏هاي آن زمان، همچون دوران خلافت هارون، زمان آزادي نسبي‏امام رضا عليه‏السلام بود. 3. مأمون: مردي دور انديش و بسيار مکار بود. از ديگر ويژگي‏هاي او دورويي و [ صفحه 27] نفاق بود. او بر خلاف برادرش، امين، بسيار به دينداري تظاهر مي‏کرد؛ ولي امام هشتم عليه‏السلام در حديثي او را بدترين انسان زمان خود معرفي مي‏کند. [1] اين مطلب را از اين که مأمون عامل شهادت امام رضا عليه‏السلام شد نيز مي‏توان نتيجه گرفت.