|
کاشيکاري، کتيبهها و خطوط و نقشهاي زيبا در کنار آينه کاري و درج احاديث و کلمات قصار مکتوب بر کاشيها از امامان معصوم عليهمالسلام که براي شکوه و جلال اين بارگاه ملکوتي به کار رفته، بقعهي منوره را همچون بهشت آراسته است. در اينباره هنرمندان و خطاطان قرون مختلف، نهايت علاقه و مهارت خود را در عمل به گونهاي نشان دادهاند که قلم از توصيف و نگارش اين همه هنرنمايي ناتوان است.
تزيينات و آثار هنري موجود در حرم داراي دو بخش است: الف) بخش ازاره [1] و معرق کاري ديوارهاي بالاي ازاره؛ ب) بخش مقرنس آينه و کتيبهها.
ازارهي حرم مطهر از کف حرم به بالا تا ارتفاع حدود 2 متر، داراي چند قسمت است:
ابتدا داراي حاشيهاي کوتاه از سنگ مرمر سفيد به عرض حدود 20 سانتيمتر که بالاي آن، معرق کاري به ارتفاع 92 سانتيمتر از کاشيهاي قديمي ممتاز و نفيس سنجري
[ صفحه 35]
است. اين کاشيهاي الوان بسيار ظريف به ابعاد هندسي منظم و اشکال شش و هشت گوش بزرگ و کوچک و کوکبي شکل، چند ضلعي و گاه به صورت مربع است.
کاشيهاي ازاره نوعا با خطوط رقاع [2] ، ثلث [3] و اسليمي [4] برجسته تزيين يافته است.
علاوه بر اين، بر روي بيشتر آنها آيات و احاديث و کلمات قصار و امثال و اشعاري نيز به خط نسخ قرن ششم و هفتم ديده ميشود. نوع کاشيها بسيار ظريف و داراي رنگهاي قهوهاي، فيروزهاي، لاجوردي، تغاري و سفيد است.
تاريخهاي مکتوب بر اين کاشيها، خمسمائه (500 قمري با حذف قسمتي از آن)، اثنيعشر و خمسمائه (512)، اثنيعشر و ستمائه (612)، ستين و سبعمائه (760) و تاريخ 538 ه. ق را نشان ميدهد.
از تاريخهاي مکتوب بر کاشيهاي ازارهي حرم مطهر معلوم ميشود که حرم يک نوبت در اوايل قرن ششم (512) [5] و بار ديگر در اوايل قرن هفتم (612) [6] .
با کاشيهاي نفيس و ممتاز سنجري تزيين يافته است. اکنون حدود 800 تا 900 سال است که از عمر کاشيهاي ازارهي حرم ميگذرد. اين کاشيهاي ممتاز و نيز کتيبهي اطراف جبههي خارجي در پيش روي مبارک، در رواق دارالحفاظ، از شاهکارهاي بينظير و از قديميترين کاشيهاي عهد اسلام است.
بالاي معرقکاري ازارهي حرم، حاشيهي کوچکي به عرض حدود 15 سانتيمتر وجود
[ صفحه 36]
دارد که با نقشهاي بديع بسيار زيبا به خط طلايي رنگ، و سورههايي از قرآن، مانند سورهي مبارکهي واقعه و احاديثي از معصومان عليهمالسلام و کلمات قصارشان نوشته شده که علاوه بر ارزش هنري به ارزش معنوي آن نيز ميافزايد.
علاوه بر اين حاشيه، کتيبهاي ديگر به عرض حدود 50 سانتيمتر از کاشي چيني سنجري بالاي آن به چشم ميخورد که حاوي سورههايي از قرآن به خط ثلث برجسته است. و در نهايت بالاي آن، کتيبهاي از سنگ مرمر سفيد کندهکاري شده با عرض حدود 32 سانتيمتر، قصيدهاي از دبيرالملک و اشعاري از مرحوم دکتر قاسم رسا را به خط نستعليق در بردارد. سطح تمام ديوارهاي حرم از بالاي ازاره تا بالاي طاق و صفهها با کاشيهاي رنگارنگ، معرقکاري شده است.
سقف حرم به طرز بسيار زيبايي مقرنس آينه شده و به آينهکاري سقف حرم اصطلاحا قطار آينه ميگويند. ابتداي آينهکاري سقف، کتيبهي تاريخي و ارزشمند آينه است. به عرض 80 سانتيمتر که سورهي مبارکهي جمعه را با خط ثلث جلي به خط عليرضا عباسي خطاط معروف عصر صفويه به صورت گچبري دربردارد که در عهد قاجاريه هنگام آينهکاري حرم روي خطوط اين کتيبه نيز آينهکاري شد. باني آينهکاري حرم مطهر مرحوم ميرزا صادق قائم مقام نوري است که در دورهي قاجاريه و توليت عضدالملک به سال 1275 ه. ق تزيينات آينهکاري را در حرم مطهر انجام داده است.
|