در صحن کهنه حضرت رضا عليهالسلام تا سالهاي 1330 نهري جاري بود اين آب از شش فرسنگي مشهد مقدس از جائي به نام چشمه کلاس در شمال مشهد مقدس سرچشمه گرفته و پس از طي مسافتي وارد مشهد ميشد و پس از عبور از بالا خيابان وارد صحن کهنه گرديده و از آن جا از پائين خيابان ميگذشت و در بيرون شهر در مزارع مورد استفاده قرار ميگرفت.
در عالم آراء گويد: چون ساکنان مشهد معلي و زوار روضه متبرکه از قلت آب در عزاب بودند آب از انهار سرچشمه کلسب و قنوات مجدد احداث کرده آن حضرت به شهر آورده نهري در ميان خيابان و حوضي بزرگ در وسط صحن موسع مذکور احداث فرمودند که آب از حوض گذشته وارد خيابان شرقي طرف پائين پاي مبارک جاري کرد.
معماران مهندس و استادان چابک دست شروع در کار کرده، در اندک وقتي فرمودهها به سر کاري حکام مشهد مقدس به نوعي که مکنون خاطر انور بود در کمال زيب و بها و خوبي و صفا انجام پذيرفت و اليوم بلده طيبه اولا از فيوضات مرقد منور حضرت امام مفترض الطاعة و ثانيا از ميامن توجهات خاطر اکسير تأثير تراب عتبة الرضا اعلي حضرت اعلي مشهورترين بلاد خراسان و رشک روضه رضوان است. [1] .
بنابر قول اسکندر بگ شاه عباس صفوي آب را از چشمه کلاس به صحن مقدس آوردند و اين در هنگامي بود که شاه عباس صحن را هم توسعه داده بودند، اين آب همچنين از وسط شهر مقدس و صحن مقدس ميگذشت تا آن گاه که شهر بزرگ شد و توسعه پيدا کرد و بر جمعيت شهر افزوده شد و مغازهها و سراهاي زيادي در بالا خيابان و پائين خيابان در کنار نهر احداث گرديد.
[ صفحه 236]
مردم کوچهها و خيابانهاي مجاور نهر کثافتها و زبالهها را در نهر ميريختند، و يا در آن جا لباسهاي خود را ميشستند، و زوار در وسط صحن همواره به شستن لباس مشغول بودند به طوري که آب خيابان و صحن مقدس پيوسته تيره و پر از کثافت بود و مردم از آن هيچ استفاده جز اين که زبالههاي خود را در آن بريزند نداشتند.
مرحوم مولوي در يادداشتهاي خود نوشتهاند: چشمه کلاس در چهار فرسنگي شهر طابران طوس و در هشت فرسنگي غربي مشهد مقدس وقوع دارد و تا سال 793 قمري آب چشمه کلاس اختصاص به شهر طابران داشته و آن جا را آبياري ميکرده است و هزاران سال است که مردم خراسان از اين چشمه بهرهمند ميشدهاند.
در اواخر عهد سلاطين اعقاب امير تيمور مرحوم امير علي شيرنوائي با احداث نهر جديدي آب چشمه کلاس را به شهر مشهد روانه ميسازد و شاه عباس کبير آب چشمه را از خيابان غربي و شرقي مشهد آورده بود از وسط خيابان عبور ميدهد و آنچه بنده حدس ميزنم آب چشمه کلاس همواره خالصه دولتي بوده و ملک شخصي واحد نبوده است.
شاه عباس صفوي در سال 1022 چشمه کلاس را وقف غذاي زوار مشهد قرار ميدهد که از شهر مشهد عبور کرده و در اراضي شهرکي که خيابان نام دارد زراعت شود و درآمد آن به هزينه غذاي زوار برسد و توليت وقف با ميرزا الغ رضوي باني بناي خواجه ربيع بن خثيم و اولاد و اعقاب وي ميباشد - پايان سخنان مرحوم مولوي -.
هنگام نيابت توليت محمود بدر آستان قدس در اثر تذکرات مقامات بهداشتي روي نهر را پوشانيدند، و در طي چند سالي که مشغول نصب سنگ در کف صحن کهنه بودند روي نهر را هم گرفتند. و آب همچنان جريان داشت ولي اکنون چند سال است اين آب از شهر مشهد و صحن مقدس قطع شده که ما در تاريخ مشهد مقدس در اين باره توضيحاتي خواهيم داد.
|