در آستان قدس رضوي اکنون دو ساعت بزرگ روي برجهاي بلندي بالاي سردرهاي مرتفع غربي صحن کهنه و جنوبي صحن جديد قرار دارند و از مسافتهاي دور مشاهده ميگردند و از بلندترين اماکن آستان قدس به شمار ميروند، عقربههاي آن درشت و نوشتهها و ارقام براي همگان روشن و قابل رؤيت است و در فواصل معين زنگ ميزنند و
[ صفحه 302]
وقت را اعلام ميکنند.
در اين که از چه زماني ساعت در آستان قدس معمول گرديده اطلاع دقيقي در دست نيست ولي آن چه مسلم ميباشد در زمان صفويه آستان قدس داراي ساعت بوده است، از اسناد و مدارک موجود به دست ميآيد که افرادي ساعت را اداره ميکردهاند و حقوق و مزايائي هم دريافت مينمودهاند ولي از اين که ساعت چگونه بوده و چگونه کار ميکرده اطلاعي نيست.
مرحوم عبدالحميد مولوي در يادداشتهاي خود مينويسند: سعدالدين محمد وزير خراسان در عهد شاه سليمان صفوي ملکي را در نزديکي مشهد مقدس وقف کرده و مصارف آن را براي اجرت و حقوق ساعتساز حرم محترم امام رضا عليهالسلام معين نموده است اين موقوفه در روستاي گودسلوک در يک کيلومتري شرق مشهد بوده است.
در عهد صفويه ساعت را در مشهد ميساختهاند و اکنون دو عدد ساعت از عهد صفوي در موزه آستان قدس ضبط و نگهداري ميشود و ساعتها به بزرگي يک دوري لبهدار است و آلات ساعت در داخل آن قرار گرفته است ولي از کار افتاده و فرسوده ميباشد و يادگاري از قرون گذشته ميباشد پايان گفتههاي مرحوم مولوي.
آقاي علي اعتضادپور در نامهي آستان قدس نوشتهاند: در سال 1278 مظفرالدين شاه قاجار ساعت بزرگي تقديم آستانه مقدسه نمود که از چهار سوي اوقات را مينمود و زنگ آن طوري پر صدا و جالب بود که شبها تمام فضاي شهر مقدس مشهد را فرا ميگرفت، ساعت مزبور روي ايوان صحن عتيق بود در سال 1336 شمسي به صحن نو منتقل شد و در آن جا نصب گرديد.
روکش آهني سرخ رنگ آن که در اثر شصت سال تابيدن آفتاب و بارش باران اسقاط شده بود بعد از نصب در محل فعلي تجديد آهن کوبي شد و به رنگ سربي فعلي درآمد و اما به جاي ساعت مزبور ساعت فعلي را که صفحه آن به فارسي نوشته شده در زمان نيابت آقاي محمود بدر سال 1327 خريداري شد.
اعتضادپور اضافه ميکند من در آن ايام رئيس بودجه آستان قدس بودم، ساعت
[ صفحه 303]
مزبور از کشور انگلستان خريداري گرديد و هزينه آن از بودجه آستان قدس پرداخت گرديد. اين ساعت در سال 1336 شمسي در محل ساعت قبلي نصب گرديد و اطراف آن به شکل بسيار زيبائي که هم اکنون مورد ملاحظه همگان است درآمد، پايان گفتههاي اعتضادپور.
زنگ ساعتها در سابق که شهر مقدس مشهد کوچک و محدود بود در همه جا شنيده ميشد و همه مردم مشهد اوقات شب و روز خود را به وسيله آن تشخيص ميداند و در آن ايام هنوز ساعت همگاني نبود و تعدادي انگشت نما ساعت داشتند، و ساعتهاي آستان قدس تنها ساعتهاي عمومي شهر مقدس مشهد بودند.
گذشتهگان ميگفتند ساعتهاي حرم حضرت رضا عليهالسلام زنگهاي بسيار قوي داشتند و صداي زنگ در هنگام شب که شهر خلوت بود تا مسافت زيادي به گوشها ميرسيد، به اندازهاي که ساکنان نزديک اماکن متبرکه از صداي ناگهاني زنگها ناراحت ميشدند تا آن جا که اولياء آستان قدس ناچار شدند تا زنگ آن را آهسته کنند تا موجب ناراحتي بيماران و سالخوردگان نگردد.
مرحوم علي موتمن مينويسند: بالاي ايوان بين دو سر در ساعت بزرگي نصب بود که چهار رو داشته يعني از چهار سمت ديده ميشده و ساعت شناخته ميشده است، چون به مرور زمان پايههاي ساعت مزبور فرسوده شده و بر سر در نيز انکساري پيدا شده بود لذا ساعت را از آن جا برداشتند و خرابيهاي سر در را مرمت نمودند و ساعت اين جا را در سر در جنوبي صحن جديد نصب کردند.
به جاي اين ساعت يک ساعت ديگري که به وسيله مرحوم عبدالحسين معاون از سوئيس خريداري و تقديم شده بود نصب نمودند و پايه بلندي استوانهاي شکل زير آن قرار دادند که با کاشيهاي معرق پوشيده شده و جلوه خاصي دارد.
گفتههاي مرحوم مؤتمن که از رجال آستان قدس و از کارشناسان درجه اول به شمار ميرود با گفتههاي آقاي اعتضادپور منافات دارد، موتمن ميگويد: آقائي به نام عبدالحسين معاون ساعت را از سوئيس خريده و تقديم کرده است، ولي آقاي اعتضادپور
[ صفحه 304]
ميگويد: ساعت را آستان قدس از بودجه خود از انگلستان خريده و هزينه را خود پرداخته است.
ظاهرا سخن اعتضادپور پايه و اساسي ندارد و آستان قدس خريدار آن نبوده است و کسي که ساعت را سفارش داده که براي آستان قدس ساخته شود همان آقاي عبدالحسين معاون ميباشد او به هزينه خود ساعت را خريده و تقديم کرده است و اکنون نام عبدالحسين معاون بر روي ساعت موجود است که در کارخانه ساعتسازي روي آن نصب شده است.
اين قابل قبول نيست که آستان قدس هزينه ساعت را بدهد و نام ديگري را روي آن نصب نمايد مگر اين که گفته شود در نهان سخن ديگري بوده که نگارنده پژوهنده آن نيست و اسرار آن را آقاي اعتضادپور که رئيس بودجه آستان قدس بوده و اين پول را پرداخته است ميداند.
مسئول ساعت آستان قدس ميگفت کسي که اين ساعت را هديه کرده به بيماري سخت و صعبالعلاجي گرفتار ميگردد و همه پزشکان در معالجه آن ناتوان ميگردند، او نذر ميکند اگر خداوند بيماري او را شفا دهد او، ساعتي را خريداري کرده و به آستان امام رضا عليهالسلام هديه کند، خداوند او را شفا ميدهد و او نيز اين ساعت را خريده و در اين جا نصب ميکند، نگارنده اين ساعت را از نزديک ديده و نحوه کار آن را مشاهده کرده است.
|