مقصود از خادم در اين جا کساني هستند که در رواقها و حرم مطهر انجام وظيفه ميکنند، اماکن متبرکه را در مواقع لزوم نظافت ميکنند و شستشو و جاروبکشي مينمايند، و گرد و غبار از در و ديوار ميزدايند و فضا را تميز نگه ميدارند، و اگر جائي نيازمند تطهير باشد آن جا را فورا با آب جاري که در همهي اماکن و بيوتات به صورت لولهکشي آماده ميباشد تطهير شرعي ميکنند.
خدمت در آستانهي مقدسه و بيوتات متبرکه از زمانهاي بسيار قديم معمول بوده و گروهي از مردمان متوسط و اعيان در آن آستان ملائک پاسبان افتخار خدمت داشته و دارند، خادمان متناوبا در کشيکهاي تعيين شده از سوي سرکشيکها در حرم مطهر حضور پيدا ميکنند و طبق برنامههاي منظم انجام وظيفه مينمايند، به طور کلي خدام از سه بخش تشکيل ميشوند:
نخست خادم، دوم فراش، سوم دربان، که هر يک از اينها وظيفهاي دارند که انجام ميدهند خادم و فراش، وظيفهي آنها غبارروبي و نظافت داخل رواقها ميباشد و شستشوي حرم مطهر و رواقها به وسيلهي خادم و فراش انجام ميگيرد، در مواقع عادي که تعداد زوار کم ميباشد روزي يک بار نظافت ميشود ولي در هنگام کثرت زوار بيشتر به امر نظافت پرداخته ميشود.
خادمان حرم مطهر طبق برنامهاي که سرکشيک براي آنها معين ميکند در يک ساعت معين هنگام صبح در يکي از رواقها اجتماع ميکنند، همه لباس رسمي که
[ صفحه 318]
عبارت از يک روپوش مشکي بلند ميباشد به تن ميکنند و در يک صف منظم پيرامون رواقها توقف مينمايند، در اين هنگام سرکشيک ميآيد و پستها را تحويل ميگيرد و طي تشريفاتي تحويل و تحول انجام ميگيرد، نخست خطبهاي به اين شرح خوانده ميشود:
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله الذي خلق الليل و النهار بقوته و نيز فيها بقدرته، و الصلاة و السلام علي محمد و اهل بيته و عترته، سيما صاحب هذه البقعة المطهرة المنورة شمس الشموس و انيس النفوس السلطان علي بن موسي الرضا المرتضي الامين صلواة الله عليه و علي آبائه الطاهرين و ابنائه المعصومين.
بعد از اين حضار فاتحهاي ميخوانند و مراسم تحويل و تحول انجام ميگيرد و پست قبل کنار ميرود و پست جديد براي انجام وظيفه آماده ميشود، آنها بعد از اين که با يکديگر مصافحه کرده و سلام و عليک به هم ميگويند از يکديگر جدا ميشوند، اين تشريفات و مراسم بسيار باشکوه انجام ميگيرد و با نظم و ترتيب خاصي به مرحلهي عمل در ميآيد.
بعد از انجام مراسم تمام افراد کشيک در قسمتهاي مربوطه حاضر ميگردند و جاروب به دست امر تنظيفات را انجام ميدهند و بعد دو نفري در يک جا مستقر شده و شش ساعت به شش ساعت در نقاط تعيين شده کشيک ميدهند و به وظائف محوله ميپردازند، تا آن گاه که کشيک آن پايان گيرد و بعد با همين تشريفات پستها را به ديگران تحويل ميدهند.
وظائف دربانها نظافت کليهي صحنها و خارج رواقها ميباشد، دربانها روزي پنج نوبت، صبح بين ساعت ده تا يازده و بعد از ظهر بين ساعت چهار تا پنج و شب در ساعت ده تا يازده و بعد از اذان صبح کليهي صحنها را جاروب ميکنند، معمولا در هنگام جاروب کردن صحنها يک نفر هم در مدح امام رضا عليهالسلام اشعاري ميخواند و اين جريان بسيار جالب ميباشد.
[ صفحه 319]
|