|
اين قبرستان امروز وجود ندارد، ولي در سابق يکي از مقابر معروف در جوار آستانه مقدسه بوده است، تمحل آن در قسمت شمالي بقاع متبرکه که اکنون در مجموعهي فلکه بزرگ قرار دارد و دور آن را نردهي آهني کشيدهاند، مقبرهي مرحوم امين الاسلام فضل بن حسن طبرسي که اکنون در کنار خيابان نوقان قرار دارد و در اين قبرستان بوده است و تنها يادگاري از قبرستان مزبور ميباشد.
در قديم اين قبرستان را غسلگاه ميناميدهاند و معتقد بودهاند امام رضا عليهالسلام را در اين مکان غسل دادهاند، و بعد از اين در محاورات به قتلگاه تبديل شده است، مؤلف منتخب التواريخ مينويسد: از هنگامي که ازبکها در اين محل گروهي را به قتل رسانيدهاند به اين نام مشهور گرديده است، و از آن زمان به خاطر کشتار مردم مشهد به قتلگاه مشهور شده.
اما آن که در قديم آن جا را غسلگاه ميدانستهاند و به اين نام مشهور بوده شايد دور از حقيقت نباشد، زيرا وسعت باغ حميد بن قحطبه که امام را در آن جا به شهادت
[ صفحه 361]
رسانيدهاند در حدود يک ميل در يک ميل نوشتهاند و احتمال ميرود که امام را در گوشهاي از آن باغ غسل داده باشند و بعد مردم آن جا را به همين نام از يکديگر نقل کردهاند.
قاضي احمد قمي در گلستان هنر گويد: حضرت امام هشتم و قبلهي هفتم مفترض الطاعه واجب العصمه.
شهيد خاک خراسان امام طيب و طاهر
علي موسي جعفر محمد باقر
در سناباد طوس که الحال مشهد مقدس معلي مزکي است در موضعي که اکنون به مدرسهي قدمگاه اشتهار دارد کتابت مصحف نمودهاند و از وجه هديهي آن اراضي مشهور به غسلگاه که در حوالي روضهي مقدسهي منوره واقع است خريداري کرده وقف فرمودهاند که مسلمانان را در آن دفن نمايند و آن اراضي در جنب موضع مبارکي است که آن حضرت را در آن جا غسل فرمودند.
اکنون مسجدي است که مردم در آن جا زيارت و عبادت ميکنند، در شهور سنهي ست و ستين و تسع ماة شاه جنت مکان عليين آشيان ابوالبقاء شاه طهماسب حسيني انار الله برهانه و روح روحه مبلغ يک صد تومان تبريزي به مشهد مقدس معلي نزد والد راقم ميرمنشي که در آن اوان وزير شاهزاده فردوس آشيان ابوالفتح ابراهيم ميرزا روح الله روحه العزيز بود فرستادند.
آن اراضي را ديوار کشيده درگاه و دري بسازند که مردم از آن جا عبور ننمايند و الاغان به درون آن قبرستان نبرند، بسياري از درويشان و علماء و فضلاء در آن مقبره مدفونند و شيخ طبرسي عليه الرحمه و الرضوان از آن جمله است.
مؤلف گويد: مقصود ابوعلي فضل بن حسن طبرسي معروف به امين الاسلام است که از بزرگان علماء و مفسران شيعه بودند و کتاب معروف مجمع البيان در تفسير قرآن و اعلام الوري از آثار او ميباشند و قبر مبارکش اکنون در حاشيهي خياباني که به نام او مشهور شده قرار دارد و يادگاري از اين قبرستان تاريخي و معروف ميباشد.
قبرستان قتلگاه به علت مجاور بودن با اماکن متبرکه اهميت داشته است،
[ صفحه 362]
به طوري که شخصيتهاي بزرگ و مشهور همانند طبرسي را در آن جا به خاک سپردهاند، در کتب رجال و تواريخ مربوط به مشهد مقدس و ناحيه طوس از افراد زيادي نام برده شده است که در اين مقبره دفن شدهاند، و ما انشاء الله در تاريخ مشهد به آن اشاره خواهيم کرد.
در تحولاتي که زمان رضاشاه در مشهد مقدس انجام گرفت و فلکهي سابق طرحريزي شد قبرستان قتلگاه هم تعطيل گرديد و از دفن اموات در آن جلوگيري شد، به طوري که مطلعين اظهار ميدارند مقداري از قبرستان داخل فلکهي سابق گرديد و قسمت باقي ماندهي آن محصور و ديواري بلند پيرامون آن کشيده شد و به صورت باغي درآمد.
در سالهاي 1308 تا 1312 زمان توليت محمد وليخان اسدي به باغ رضوان معروف گرديد و اين نام را متصديان آن روز آستانه بر اين مکان نهادند و هيچ گونه سابقهي تاريخي ندارد و نگارنده در اطراف اماکن متبرکه به اين نام برخورد نکرده است، محيط قبرستان از طرف مأموران مسطح گرديد و درختاني در آن جا غرس شد و به صورت يک باغ بزرگ درآمد.
بعد از آن باغ را در اختيار وزارت فرهنگ آن زمان قرار دادند و فرهنگ خراسان در آن مکان دبستاني به نام دبستان غزالي بنياد نهاد و کودکان در آن جا درس ميخواندند، و نگارنده خود مکرر به آن جا رفته بودم و از نزديک آن باغ و دبستان را مشاهده نمودم مخصوصا روزهاي تعطيل که براي گردش به آن جا ميرفتم.
در حدود سالهاي 1340 مرحوم حاج ميرزا حسين فقيه سبزواري رحمة الله عليه که از علماي بزرگ و محترم مشهد مقدس بودند تصميم گرفتند اين قبرستان را بار ديگر احيا کنند و براي دفن اموات اختصاص دهند، لذا در اين مورد با مقامات آستان قدس مذاکره کردند و رضايت اولياء آستانهي مقدسه را جلب نمودند و با قرار دادي که با آستان قدس بستند کار را شروع کردند.
طرحي بزرگ به صورت يک صحن تهيه شد و به نام صحن رضوان پايهريزي گرديد نقشهي آن مانند صحن نو و صحن کهنه ترسيم گرديد، در طبقهي اول حجرات متعددي براي
[ صفحه 363]
دفن اموات در نظر گرفته شد و طبقهي دوم نيز براي طلاب علوم دينيه اختصاص يافت، و در چهار طرف يک ايوان بلند در وسط مانند ايوانهاي صحن کهنه ساخته شد و بناي اصلي آن پايان يافت.
حجرههاي طبقهي زير را به ثروتمندان و متمکنين واگذار کردند، آنها با خرج خود حجرهها را ساختند، در وسط صحن هم قبرهاي چند طبقه ساختند و اموات را در آن جا دفن ميکردند، مقبرهي باغ رضوان در همه جا مشهور شد و توانگران يکي پس از ديگري آمدند و تمام حجرهها را گرفتند و براي خود و خانوادههايشان مقبرهي اختصاصي تهيه نمودند و نام خود را هم بالاي حجرهها نوشتند.
يکي از توانگران مقيم مشهد را ميشناختم که براي خود در باغ رضوان حجرهاي گرفته بود و آن را با آئينههاي رنگارنگ تزئين کرده و با نقش و نگار آراسته بود، فرشهاي زيبا در آن پهن نموده و چراغهاي مخصوصي نصب کرده بود، يک شخصي را هم معين کرده بود که در آن جا صبح و عصر قرآن تلاوت کند، و خودش هم گاهي ميرفت و در کنار قبر آيندهاش مينشست.
بعد از چندي درگذشت و او را در همين حجره دفن کردند، اين مرد با مکنت و قدرتي که داشت هيچ کار خيري در زندگي خود انجام نداد و اکنون يک اثر نيک از وي نيست، او مبالغي صرف ساختن مقبرهي خود کرد و آن را با نقش و نگار بياراست ولي در سال 1354 عبدالعظيم وليان نيابت توليت وقت در هنگام احداث فلکهي بزرگ باغ رضوان را هم خراب کرد و مقبرهي مجلل او هم تخريب شد.
|