تهيهي آب آشاميدني براي خيل زائران حرم امام هشتن عليهالسلام و آماده ساختن آن براي طهارت و وضو در اماکن مقدسه از زمانهاي بسيار دور مورد اهميت بوده است و کارگذاران آستان قدس و افراد خير و نيکوکار همواره سعي داشتهاند تا در اين باره موجبات آسايش و رفاه زائران را فراهم نمايند و آب سالم و خوشگوار را براي آنان تهيه
[ صفحه 364]
کنند.
نخستين آبي که در بقعهي رضويه مورد استفاده قرار گرفته آب سناباد بوده که همواره از آن در کتابها نام بردهاند، قنات سناباد که ذکر آن در اشعار و ادبيات فارسي و عربي آمده در قرون اوليه زائران را سيراب ميکرده و در اماکن و بيوتات جريان داشته و مورد استفاده قرار ميگرفته است.
بعد از اين که مقدس مشهد بزرگ شده و توسعه يافته است قناتهاي ديگري هم احداث گرديده، در زمانهاي گذشته سنگابهائي در وسط صحن ميگذاشتند و آن سنگابها را پر از آب ميکردند و زوار از آن مينوشيدهاند، يکي از آن سنگابها که از طرف سلطان محمد خوارزمشاه به حرم مطهر اهدا شده هم اکنون در موزهي آستان قدس موجود است.
در زمان صفويه شهر مشهد باز هم بزرگ و توسعه پيدا کرده و آب قناتها کفايت زوار و ساکنان را نميکرده، از اين رو شاه عباس صفوي آب چشمه کلاس را از شش فرسنگي مشهد مقدس ميآورد و از طريق بالا خيابان وارد صحن ميکند، آب چشمه کلاس بسيار زياد بوده و علاوه بر شرب اهالي به مصرف کشاورزي هم ميرسيده است.
در زمان افشاريه نادرشاه افشار سنگاب بزرگي را از هرات ميآورد و شخصي به نام اسماعيل طلائي آن سنگاب را وسط صحن کهنه ميگذارد و گنبدي از طلا هم روي آن بنا ميکند که هنوز هم وجود دارد و به نام حوض اسماعيل طلائي معروف ميباشد، اطراف آن را شيرهاي زيادي گذاشتهاند که زائران از آنها آب ميآشامند.
سابقا در وسط صحن کهنه و بست پائين خيابان آب انبارهاي بزرگي ساخته بودند که شبها آب خيابان را در آنها جاري ميکردند و بعد مردم و زائران از آنها استفاده مينمودند، و ما خود در هنگام تحصيل در مشهد مقدس از اين آب انبارها استفاده ميکرديم، سقاها با مشک از آب انبارها آب ميآوردند و در اختيار زائران قرار ميدادند.
در اين اواخر در وسط صحن نو و صحن موزه چاه زده بودند و از آنها استفاده ميکردند مخصوصا در حوضهاي صحنهاي مطهر از آب چاه استفاده ميشد، ولي اکنون
[ صفحه 365]
شهر لولهکشي شده و آب لولهکشي در اماکن مقدس هم جريان دارد و آب همواره در دسترس زائران ميباشد، هم براي آشاميدن و هم براي طهارت و وضو.
در صحنهاي مطهر و بستها آب سردکنهاي متعددي نصب گرديده و مردم آب سالم و بهداشتي و گوارا و خنک ميآشامند و رفع عطش ميکنند، در ايام تابستان که هوي مشهد مقدس گرم ميشود قالبهاي يخ به طور فراوان در دسترس زائران ميباشد و همگان با سهولت ميتوانند از آب سرد استفاده کنند.
براي طهارت و وضو نيز مراکز متعددي در صحنها و بستها ساخته شده، علاوه بر اين که در صحن کهنه و صحن نو و صحن جمهوري اسلامي و در چهار بست آستانهي مقدسه حوضهاي بزرگ و کوچکي ساخته شده که مردم از آنها هم آب ميآشامند و هم براي تشرف به حرم مطهر و خواندن نماز و دعا وضو ميگيرند.
ما انشاء الله در تاريخ مشهد مقدس دربارهي منابع آب مشهد و قناتها و جويبارها مشروحا بحث ميکنيم و اطلاعات مفيدي را در اختيار خوانندگان قرار ميدهيم.
[ صفحه 367]
|