نوروز علي بسطامي در فردوس التواريخ گويد: مکتبخانه سادات علوي در صحن مقدس رضوي واقع است و در آن مکان مبارک هميشه اوقات جمع کثيري از اطفال سادات يتيم پريشان حال را به تعليم معلم رؤف و مهربان آداب و معالم و سنن و احکام و قرآن ميآموزند و جيع اخراجات ايشان از ماکل و مشرب و ملبس از مصارف مقرره آن صرف ميشد.
مرحوم موتمن نوشتهاند، آستان قدس براي تعليم و باسواد کردن ايتام سادات موقوفاتي دارد و مدتي داراي مکتبخانه بوده است، قديمترين موقوفه خاص اين مصرف
[ صفحه 371]
که وقف نامه آن موجود است مزرعه محرابخان و سهامي از قنات درويش بک ميباشد که در سال 1120 محمودخان ناظر يکي از سلاطين صفويه وقف کرده است.
او مقرر داشته سهام عمدهاي از درآمد آنها صرف تعليم و ماکول و ملبوس چهل نفر از سادات يتيم و مواجب معلم آنها باشد، و نيز در سال 1278 حاج مرزاي صراف و در سال 1285 حاج ميرزا حسين محرر و در سال 1312 حاج علي اکبرخان در وقف نامهي املاک وقفي خود شرط نمودهاند سهمي از درآمد آنها براي مصرف اطفال فقير مکتبخانه آستانه داده شود.
در سال 1262 زمان توليت مرحوم حاج ميرزا موسيخان از درآمد موقوفات در يکي از حجرات صحن مکتب خانهاي دائر و روزي يک صد دينار نقد و ده سير نان و در هر شب جمعه پنج سير گوشت و سالي دو دست لباس به چهل نفر شاگردان مکتبخانه داده ميشده است.
در سال 1327 در زمان توليت ميرزا شفيعخان صدرالممالک، اين مکتبخانه داراي تشکيلات جديدي شده و به صورت يک مدرسه چهار کلاسه درآمده و به عمارت کوچه چهارباغ وقفي آستانه انتقال يافته است و در سال 1330 قمري مجددا به حال اول برگشته و به همان حجره صحن عودت کرده است.
مرحوم عبدالحميد مولوي در نوشتههاي خود آوردهاند: اولين کسي که در موقوفات آستان قدس اقدام بسيار نيکوئي کرده مرحوم محمود بيکا ميباشد که بسيار خوشنيت و رؤف و مردمدار بوده است او شش دانگ روستاي محرابخان را در سال يک هزار و يک صد و بيست قمري وقف تعليم و تعلم ايتام سادات مشهد کرده است.
همه سال دو دست لباس و دو زير جامه و دو کلاه و يک شال کمر داده شود، و همه روزه به هر يک ده سير نان و طعام مطبوخ تسليم گردد و تمام اوقات روز ايتام سادات در مکتبخانه واقع در حجرات صحن عتيق حاضر شده زير نظر يک نفر معلم متدين صالح درس بخوانند و مبلغي براي کاز ري البسه ايتام و حمام آنها بدهند.
او شرط کرده اگر يتيم سيد يافت نشود، از اطفال شريف که مادرشان سيده و
[ صفحه 372]
ذريه رسول باشند و اگر از ايتام شرفاء به دست نيامد، از اطفال ديگر در مکتبخانه پذيرفته شوند، و يکي از موقوفات مکتبخانه تمام درآمد اسماعيل آباد ميان ولايت وقفي حاج ميرزا بابا معتمد التوليه مستوفي آستان قدس وقف بر مکتبخانه ايتام سادات است.
در اسناد و مدارک آستان قدس از اين نوع موقوفات که درآمد آنها بايد صرف اطفال مکتبخانه آستان قدس گردد موارد زيادي هست و ما در اين جا به ذکر چند نمونه آن اشاره کرديم و اين خود ميرساند که آستان قدس در گذشته اين گونه تشکيلاتي داشته است.
|