امام باقر عليه‏السلام فرمودند: کسي که به شما علم تعليم مي‏کند دو برابر کسي که علم فرا مي‏گيرد، پاداش دريافت مي‏کند، و او بر متعلم برتري دارد، اينک علم را از حاملان علوم فرا گيريد و به برادران خود ياد دهيد. همان گونه که علماء به شما ياد دادند. امام صادق سلام الله عليه فرمودند: هر کس کار نيکي را به يک نفر تعليم دهد و آن [ صفحه 395] شخص آن کار نيک را انجام دهد پاداش آن عمل را دريافت خواهد کرد، راوي گويد: عرض کردم اگر مرد دومي هم آن را به ديگري ياد داد باز هم تعليم دهنده اولي پاداش مي‏گيرد؟ فرمود اگر همه مردم آن عمل را فرا گيرند باز او اجر خود را خواهد گرفت، گفتم اگر او مرده باشد؟ فرمودند: اگر بميرد. رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرمودند: خداوند جانشينان مرا بيامرزد، گفته شد: يا رسول الله جانشينان شما چه کساني هستند؟ فرمودند: کساني که سنت مرا زنده نگه مي‏دارند و آن‏ها را به بندگان خدا ياد مي‏دهند. مداد علماء از خون شهيدان افضل است. از گهواره تا گور دانش بجوئيد و علم فرا گيريد. رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرمودند: دنبال علم برويد اگر آن علم در چين باشد. فرمودند طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. رسول گرامي صلي الله عليه و آله فرمودند: علم بر دو قسم است: علم اديان و علم ابدان. رسول اکرم صلي الله عليه و آله فرمودند: من شهر علم هستم و علي «در» آن شهر است. علي عليه‏السلام فرمودند: هر کسي سخني به من ياد دهد مرا بنده خود کرده است. بخوان به نام خداي بزرگ خود که به قلم تعليم فرمود و به انسان آموخت آن چه را که نمي‏دانست. فقط علماء از خدا مي‏ترسند، بگو آيا مساوي هستند آن‏هائي که مي‏دانند و آن‏هائي که نمي‏دانند. به او سيره و سنن بياموزيد و در فراگيري احکام او را قوي و استوار نمائيد. هر کس براي طلب علم از خانه خود خارج گردد او در راه خدا حرکت مي‏کند تا [ صفحه 396] آنگاه که برگردد. فرمودند: عالم از روزه‏دار عابد و نماز شب‏خوان افضل است. فرمودند: هنگامي که عالمي از دنيا برود شکافي در اسلام ايجاد مي‏گردد که هيچ چيز آن را پر نمي‏کند، مگر اين که کسي مانند او بيايد. اين کتيبه ناقص است. علي عليه‏السلام فرمودند بدانيد کمال دين در طلب علم و عمل به آن است، طلب علم بر شما از طلب مال واجب‏تر است. فرمودند: مال از طرف خداوند تقسيم شده و ضمانت داده شده که به شما برسد زيرا عادلي آن را قسمت کرده و به شما خواهد رسيد، ولي علم در نزد خداوند محفوظ است و بايد آن را طلب کنيد، بين عالم و پيامبران فقط يک درجه تفاوت است. امام صادق عليه‏السلام فرمودند: بر شما لازم است که در دين خدا فکر کنيد و فقه ياد بگيريد و مانند بيابان گردان نباشيد، بدانيد هر کس در دين خدا تفکر نکند و فقه نياموزد خداوند روز قيامت نظر رحمت بر او نخواهد افکند و اعمال او را تزکيه نخواهد کرد. امام صادق سلام الله عليه فرمودند: در دين خدا تفقه داشته باشيد و کسي که در دين تفقه نکند از بيابان گردان به حساب خواهد آمد. خداوند متعال مي‏فرمايد: در دين بايد تفقه داشته باشند و هنگامي که به طرف خويشاوندان خود برگشتند آن‏ها را انذار نمايند، اميد مي‏رود آن‏ها هم بشنوند و از عواقب کارهاي خود بترسند. امام عليه‏السلام فرمودند: در مجلسي که با يکي از افراد مورد وثوق بنشينم، از عمل يک سال بيشتر مورد وثوق و اطمينان است. خداوند متعال مي‏فرمايد: روزي که خداوند پيامبران را جمع مي‏کند و مي‏فرمايد: مردم در مقابل شما چه گفتند: آن‏ها مي‏گويند: بار خدايا تو همه چيز ميداني و از غيب اطلاع داري. [ صفحه 397] بار خدايا در ميان آن‏ها رسولي را مبعوث فرما، تا آيات تو را براي آن‏ها تلاوت کند، و به آن‏ها کتاب و حکمت بياموزد، بار خدايا تو عزيز و حميد هستي، هنگامي که براي آن‏ها پيامبري فرستاد از خودشان که آيات او را براي مردم خواند و آن‏ها را تزکيه کرد و کتاب و حکمت به آنان تعليم داد، در صورتي که آنان قبلا در گمراهي به سر مي‏بردند. امام عليه‏السلام فرمودند: کسي که دوست دارد به آزاد شوندگان از آتش نگاه کند به متعلمان نظر افکند، به خدائي که جانم در دست او مي‏باشد، هر طالب علمي که به طرف محل تدريس علوم قدم بردارد خداوند براي هر گامي که برمي‏دارد عبادت يک سال مي‏نويسد و براي او در برابر هر گام شهري در بهشت بنا مي‏کند، او در روي زمين راه مي‏رود و زمين براي او استغفار مي‏کند و هرگاه وارد صبح يا شب گردد مورد مغفرت قرار مي‏گيرد، و فرشتگان گوهاي مي‏دهند که او از آتش آزاد مي‏باشد. امام عليه‏السلام فرمودند: هر کسي دنبال علم را بگيرد مانند کسي است که روزها را روزه بدارد، و شب‏ها را به نماز بگذارند، اي ابان کسي که علم به مردان بياموزد بهتر است از اين که به وزن کوه ابوقبيس طلا در راه خدا انفاق کند. امام عليه‏السلام فرمودند: هر کس دنبال علم برود و علم را فرا گيرد خداوند دو اجر به او مي‏دهد و اگر نتوانست آن علم را به دست آورد يک اجر خواهد داشت. اي رسول ما قبل از اين که قرآن کاملا به شما وحي نشده در خواندن آن شتاب نکن. بگو بار خدايا علم مرا زياد کن و مرا به شايستگان ملحق ساز. سخن گفتن با پرندگان بما تعليم شده و از هر چيز بهره‏مند شديم. کميل بن زياد گويد: اميرالمؤمنين عليه‏السلام، دست مرا گرفت و به طرف صحرا برد، هنگامي که وارد بيابان شديم، نفسي عميق کشيد و فرمود: اين دل‏ها مانند ظرفهائي مي‏باشند که بهترين آن‏ها دلي است هر چه فرا گيرد نگه دارد، اينک هر چه برايت مي‏گويم در دل خود محفوظ بدار. مردم بر سه دسته هستند: عالم رباني و خداشناس، دوم کساني که براي نجات [ صفحه 398] خود دنبال علم مي‏روند و دانش مي‏آموزند، و گروه سوم مردمان ناداني هستند که دنبال هر صدائي مي‏روند و با هر بادي حرکت مي‏کنند و از علم و فضيلت بهره‏اي ندارند و در دلشان روشنائي علم وجود ندارد و از هدفهاي مشخصي هم پيروي نمي‏کنند و تکيه گاهي هم ندارند. اي کميل علم بهتر از مال است، علم از تو محافظت مي‏کند، در حالي که تو بايد از مال نگه‏داري کني، مال با نفقه نقصان پيدا مي‏کند در حالي که از علم هر چه انفاق کني زياد شده و رشد پيدا مي‏کند، و احترامي که به وسيله مال فراهم مي‏گردد با رفتن مال از بين مي‏رود. اي کميل معرفت و آشنائي با علم، اصول و قواعدي به انسان مي‏آموزد که در شناخت دين از آن‏ها مي‏توان بهره گرفت، به وسيله علم در زندگي مي‏توان طاعت خداوند را به جاي آورد و اثر نيکوئي بعد از مرگ از خود به جاي گذاشت، علم حاکم است و مال محکوم. اي کميل دارندگان مال همه هلاک شدند ولي علماء زنده هستند، علما زنده مي‏باشند تا آن گاه که روزگار باقي است، بدن‏هاي آن‏ها از نظر پنهان شده ولي آثار آن‏ها در دل‏ها موجود است، اينک بدان در اين جا علم فراوان هست، (در اين هنگام به سينه خود اشاره کردند) اگر کساني بودند که از اين علوم به آن‏ها تعليم مي‏دادم. آري در اين جا افرادي هستند و من با آن‏ها برخورد هم دارم ولي آن‏ها کساني هستند که گفته‏ها را سريعا درک مي‏کنند ولي مورد اعتماد نيستند که به آن‏ها از علوم و معارف چيزي تعليم گردد، آن جماعت دين را وسيله دنيا قرار داده‏اند و با نعمتهائي که خداوند به آن‏ها داده بر بندگان خدا فخر و مباهات مي‏کنند و به دوستان او تجاوز مي‏نمايند. يا کساني هستند که دنبال حق مي‏باشند، اما بصيرت ندارند و حق را درک نمي‏کنند و از اسرار آگاه نمي‏باشند، آن‏ها همواري در شک‏اند و در شبهه‏ها گرفتار مي‏باشند نه از اين پيروي مي‏کنند و نه از آن و همچنان سرگردانند. [ صفحه 399] يا کساني مي‏باشند که در لذت و شهوت فرو رفته‏اند و مهار خود را براي رسيدن به خواسته‏هاي نفساني رها کرده و براي به دست آوردن مال حرص و ولع دارند، هر چه به دست مي‏آورند روي هم انباشته مي‏کنند، اين گروه‏ها هرگز در فکر دين نيستند و به حيوانات بيابان شباهت دارند، اين چنين علم با مرگ عالمان مي‏ميرد. آري بار خدايا تو زمين را از حجت خالي نمي‏گذاري، و آن حجت از طرف خداوند در ميان مردم هست، آن حجت يا در ميان مردم ظاهر و مشهور است و يا از دست ظالمان مخفي مي‏باشد خداوند اين حجت را در ميان مردم گذاشت تا دلائل و براهين او باطل نگردند و حجت بر مردم تمام شود. آن‏ها چه اندازه هستند و چه تعدادي مي‏باشند، آن دسته، به خداوند سوگند عددشان بسيار اندک است ولي مقام و منزلتشان بسيار مي‏باشد، خداوند به وسيله آن‏ها حجتهاي خود را تمام مي‏کند و براهين خود را حفظ مي‏گرداند، تا هنگامي که آن‏ها حجت را به افرادي نظير خود بسپارند و در دل‏هاي آن‏ها جايگزين نمايند. علم با بينش حقيقي به طرف آن‏ها شتابان آمده آن‏ها با روح يقين با آن برخورد کردند و از آن چه متنعمان و افراد خوشگذران ناراحت بودند آن‏ها ملايمت از خود نشان دادند و آنان انس گرفتند با چيزهائي که جاهلان از آن وحشت داشتند. آن جماعت در حالي که با بدنهاي خود با دنيا مصاحب بودند ولي ارواح آن‏ها در بالاترين مقام جاي داشت و با ملأ اعلي در ارتباط بودند، آن‏ها جانشينان خداوند در روي زمين و دعوت‏کنندگان مردم به سوي دين مي‏باشند، آه چه اندازه اشتياق ديدار آن‏ها را دارم، بعد از آن به کميل فرمودند اگر مي‏خواهيد برويد.