|
کتابخانه مبارکه آستان قدس پس از انقلاب تحولات چشمگيري پيدا کرده است. اين کتابخانه اکنون با روشهاي جديدي که در کتابخانههاي بزرگ جهان به کار
[ صفحه 429]
گرفته ميشود فعاليت ميکند کتابخانه اينک به نام کتابخانه مرکزي نامگذاري شده و علت اين نامگذاري از اين جهت است که آستان قدس در چند شهرستان و در خود مشهد کتابخانههائي تاسيس کرده است.
بعد از انقلاب بر تعداد کتابهاي خطي و چاپي بسيار افزوده شده و کار فهرستنگاري به سرعت ادامه دارد، امور کتابداري روال طبيعي خود را يافته و نگهداري کتب و مخطوطات بروشهاي علمي انجام ميگيرد و اصول و ضوابط مربوط به کتاب و کتابخانه به نحو احسن تدوين شده و مورد عمل قرار ميگيرد و اينک کارهائي که بعد از انقلاب مورد عمل قرار گرفته به نظر خوانندگان ارجمند ميرسد:
1 - کتابخانه آستانه مقدسه اساسنامهاي براي خود تنظيم کرده و بر اساس آن حدود و وظايف مسئولان و کارمندان کتابخانه روشن شده و هر کس طبق مقررات و اساسنامه انجام وظيفه ميکند.
اين اساسنامه در 9 ماده و دو تبصره در تاريخ 30 / 11 / 1361 تصويب شده و بعد در سال 1363 يک تکمله هم بر آن افزوده شده است.
2 - نظام علمي کتابداري که قبلا در آستان قدس وجود نداشت، پس از انقلاب کلاس کتابداري تشکيل شده و کتابداران در کلاس شرکت ميکنند و روش کتابداري را فرا ميگيرند.
3 - کتابخانه داراي هيئت امنا ميباشد کليه کارها و برنامهها تحت نظر هيئت امناء قرار دارد، و هر گونه تغيير و تحول به عهده هيئت امناء ميباشد، طرحهاي مختلف پس از تصويب هيئت امنا و تاييد مقام توليت قابل اجرا است و مسئول کتابخانه مامور اجراي آن ميباشد.
4 - کتابخانه زير نظر مسئول کار ميکند و دو معاون فني و اداري با سرپرست همکاري ميکنند و امور کتابخانه را اداره مينمايند و وظايف هر يک از آنها روشن شده است.
5 - روش فيشگذاري تغيير کرده و اکنون بر اساس فيشگذاري جديد که در
[ صفحه 430]
کتابخانههاي بزرگ جهان مورد عمل قرار ميگيرد انجام ميشود.
6 - يکي از کارهائي که بعد از انقلاب در کتابخانه انجام گرفته تاسيس مرکز اسناد علمي و فرهنگي است فهرست اسناد تاريخي که در آستان قدس جمعآوري شده در حدود 28 عنوان طبقهبندي گرديده و چهار عنوان جديد هم بر آنها اضافه شده که عبارتند از اسناد تاريخ خراسان، اسناد تاريخ انقلاب مشروطيت، اسناد انقلاب اسلامي و اسناد کتابخانه مرکزي.
7 - از کارهاي مهمي که آستان قدس رضوي در کتابخانه انجام ميدهد ترميم کتابهاي قديمي ميباشد و براي اين کار بخشي به نام «آسيبشناسي کتابخانه» به وجود آورده است، قبل از انقلاب هيچ گونه اقدامي جهت افتزدائي و حفظ و نگهداري نفائس انجام نميگرفت، متصديان کتابخانه آستان قدس براي انجام اين کار دست به فعاليت زدند و در اين راه گامهائي برداشتند.
متصديان کتابخانه با کتابخانههائي در اروپا و آسيا ارتباط برقرار کردند و از تجربيات آنها در افتزدائي کتاب و اسناد تاريخي و فرهنگي استفاده کردند.
مخصوصا با مرکز اسناد هندوستان در دهلي که در اين مورد قرار دادي منعقد شد و دو نفر از کتابداران آستان قدس به هندوستان رفتند و مدتي در مرکز اسناد در دهلي به کارآموزي مشغول گرديدند و روش آنها را در افتزدائي از کتاب فرا گرفتند.
اکنون کتابخانه آستان مقدسه با روشي علمي و معمول در جهان کار افتزدائي از کتاب را شروع کرده و نسخهها را بررسي ميکند. هر کدام از آنها که احتياج به مرمت باشد بازسازي ميکند در اين مورد هم کاغذهاي قديمي را مرمت ميکنند و هم جلدها را نوسازي مينمايند. آستان قدس چند سال قبل يک مجمع علمي هم در اين مورد تشکيل داد و کارشناسان در اين باره نظريات خود را ابراز داشتند.
اکنون کارگاه صحافي کتابخانه آستان قدس در اين مورد بسيار فعال ميباشند جلدسازي و صحافي سنتي خود را با روشهاي جديد در هم آميخته و مشغول مرمت و اصلاح نسخهها ميباشد، و نظر کارشناسان ماهر و متخصص را هم در نظر ميگيرد و
[ صفحه 431]
توصيههاي مجمع علمي ترميم کتاب را به کار ميبندد.
8 - تاسيس بخش زبانهاي خارجي، در کتابخانه آستانه مقدسه هزاران کتاب به زبانهاي خارجي وجود دارد که در موضوعات مختلف علوم و معارف ميباشند، براي استفاده از آنها بخش جداگانهي در نظر گرفته شده و مورد استفاده ميباشد.
9 - مرکز بررسي وقف نامهها يکي از سازمانهائي است که بعد از انقلاب اسلامي در کتابخانه رضويه تاسيس شده است. گروهي روي آنها کار ميکنند تا خصوصيات هر يک از آنها روشن گردد و نظر واقفان معلوم شود، وقف نامههاي آستان قدس خود يک تاريخ هزار ساله است و از نظر فقهي، ادبي، تاريخي و جغرافيائي قابل بررسي و توجه ميباشد.
10 - بخش امور هنري، در اين بخش کارهاي هنري و تزئيني انجام ميگيرد. مخزن نفائس آستان قدس نياز به بازسازي بعضي از نسخ نفيس دارد که نيازمند مراقبت بيشتري ميباشد، در اين جا هنرمندان به کارهاي هنري ميپردازند و اگر آسيبهائي به جلد و يا حواشي کتابها و اسناد رسيده باشد مرمت ميکنند.
11 - بخش کتابخانههاي وابسته، آستان قدس در تعدادي از شهرستانها و در خود مشهد مقدس کتابخانههائي تاسيس کرده و يا ديگران آن را تاسيس کرده و به آستان قدس وقف کردهاند. کتابخانه مرکزي آستان مقدس مديريت و اداره آنها را پذيرفته است. و براي رسيدگي به امور آنها در کتابخانه بخشي در نظر گرفته و به امور آن کتابخانهها رسيدگي ميکند.
12 - آستان قدس براي محققان و مولفان و نويسندگان اطاقي مخصوص در نظر گرفته تا آنها به راحتي در آن جا به تحقيق و بررسي در موضوعات مورد نظر خود مشغول گردند و به مطالعات خود ادامه دهند، کتابهاي مورد نظر در اختيار آنها قرار ميگيرد و در محيطي ساکت و آرام به کار خود مشغول ميباشند.
13 - کتابخانه ملک در تهران و وزيري در يزد که داراي کتب خطي هستند و تقاضاي ميکروفيلم از آنها از طرف محققان به عمل ميآيد و چون آن دو کتابخانه فاقد
[ صفحه 432]
ماشين ميکروفيلم بود، آستان قدس رضوي براي آن دو کتابخانه هم ميکروفيلم تهيه ميکند و قرار دادي هم در اين مورد منعقد شده است، و اميدواريم هر چه زودتر محققان بتوانند از نسخ خطي اين دو کتابخانه از طريق ميکروفيلم استفاده کنند.
14 - فهرستنگاري از کتب مخطوط ادامه دارد و کتابشناسان سرگرم نوشتن فهرست هستند، اکنون چند مجلد از آنها چاپ شده و بقيه هم تدريجا چاپ خواهند شد، و در اختيار اهل علم و ادب قرار خواهند گرفت.
15 - يکي از کارهاي مفيدي که کتابخانه آستانه مقدسه انجام داده و بسيار مورد استفاده ميباشد، تهيه فهرست الفبائي از کليه کتب خطي آستانه ميباشد و نام کتاب و مؤلف و شماره آن به طور اختصار ذکر شده و محتويات کتابخانه مبارکه را نشان ميدهد اين فهرست چاپ شده و در دسترس همگان قرار دارد و در نوع خود کم نظير است.
16 - در کتابخانه آستان قدس روزنامه و مجلات زيادي از قديم الايام تا امروز وجود دارد، اغلب مديران روزنامهها و مجلات يک نسخه از آنها را به کتابخانه تقديم ميکردند براي اين روزنامهها فهرستي تهيه شده و توسط کتابخانه به چاپ رسيده و کمک بزرگي به محققان و مؤلفان تاريخ معاصر شده است.
17 - يکي ازکارهاي کتابخانه مرکزي آستان قدس تجديد نظر در فهرست کتابهاي خطي آستان قدس که از پنجاه سال پيش شروع به نوشتن آنها شده است، نويسندگان آن فهارس بر اساس نيازها و نظريان فضلاء آن روز نوشته شده است، امروز فن فهرستنويسي خود يک علم است و روشهاي نويني ابداع شده، از اين جهت براي همگون شدن کار در آن فهرستها تجديد نظر ميشود و نوآوريهاي اين فن را مدنظر قرار ميدهد.
18 - از جمله فعاليتهاي کتابخانه مقدسه طرح گسترش خدمات کتابداري ميباشد، اکنون در سطح شهر مشهد مقدس و يا شهرستانهاي ديگر در مساجد و مدارس و يا محلات کتابخانههاي زيادي تاسيس شده و چون اغلب بانيان از امور کتابداري
[ صفحه 433]
اطلاع ندارند، کتابخانه آستان قدس با شوراي مساجد و هيئت امنا و امام مسجد وارد مذاکره ميشود و با آنها تشريک مساعي ميکند.
19 - از جمله کارهائي که کتابخانه انجام ميدهد، ايجاد غرفههاي خاصي جهت کتابهاي اهدائي که از طرف اشخاص به استان قدس واگذار ميشود، کتابخانههاي شخصي به نام خود آنها در محلي نگهداري ميشود و نام آنها حفظ ميشود.
20 - از کارهاي کتابخانه تشکيل شوراي نشر نفائس ميباشد.در کتابخانه آستانه مقدسه کتابهاي زيادي است که بايد روي آنها کار شود و چاپ گردد. براي اين کار شورائي مرکب از چند نفر از اهل علم و ادب تشکيل شده و کتابهائي که بايد به چاپ برسد مورد بررسي قرار ميگيرد و بعد اجازه چاپ آنها صادر ميگردد.
21 - کتابخانه آستان قدس کتابهائي به زبانهاي خارجي که در فرهنگ و معارف اسلامي و يا تاريخ و ادبيات ايران و انقلاب اسلامي نوشته باشد خريداري ميکند، در اين مورد هم هيئتي مرکب از فضلاء که به زبانهاي خارجي مسلط هستند تشکيل شده و زير نظر آنها کتابهاي مورد نظر براي کتابخانه خريداري ميشود.
22 - يکي از کارهاي کتابخانه بخش گردشي کتاب ميباشد، اين بخش با ضوابطي که مقرر داشته است، کتاب به اشخاص امانت ميدهد، و با گرفتن عضو از افراد داوطلب کتاب مورد نظر آنها را براي استفاده به آنان ميدهد، البته طلاب علوم اسلامي و دانشجويان بيشتر مورد توجه هستند و بيشترين اعضاء هم از اين طبقه ميباشند.
23 - از کارهاي کتابخانه يکي موضوع باز شدن قفسه باز براي مراجعان و مطالعه کنندهگان ميباشد در اين باره تالار مطالعهاي با روش قفسه باز آماده شده و زنان و مردان از آن استفاده ميکنند، تالار مخصوص بانوان و تالار مخصوص آقايان، در آن جا تابلوي راهنما نصب شده و مراجعان با راهنمائي تابلو کتاب مورد نظر خود را به دست ميآورند و مطالعه ميکنند.
24 - اگر کساني خارج از آستان تقاضاي کمک از کتابخانه رضويه براي کتابخانه داشته باشند. در صورتي که در آن محل دو هزار کتاب قابل قبول باشد،
[ صفحه 434]
ساختمان مناسب و محل مناسبي هم باشد، و يک نوع درآمدي و تعهدي که بتواند وضع موجود را اداره کند، کتابخانه مبارکه رضويه اداره و توسعهي آينده آن را به عهده ميگيرد.
25 - يکي از کارهاي کتابخانه تهيه آمار ميباشد، قسمت آمار و اطلاعات کتابخانه با تهيه آمار ماهيانه ازکليه فعاليتهاي بخشهاي مختلف و کتابخانههاي وابسته گزارش تهيه ميکند و به طور کلي آمار در اداره کتابخانه و اجراي طرحها و خط مشيها نقش مهمي دارد و از سال 1359 به طور منظم آمار ماهيانه و ساليانه موجود ميباشد.
|