يکي از مؤسسات آستانه مقدسه رضويه موزه قرآن و يا گنجينه قرآن ميباشد، قبل از تأسيس اين اداره قرآنها در اختيار کتابخانه آستان قدس بودند، و بازديد از آنها هم به طور خصوصي انجام ميگرفت. يعني تنها ميهمانان آستانه و يا دوستان رؤسا و مديران کتابخانه ميتوانستند از آنها ديدن کنند و عامه مردم و زائران از ديدن آن محروم بودند.
قبلا در کنار اطاق رئيس کتابخانه سالني قرار داشت که نفائس کتابخانه را در آن جا گرد آورده بودند و کسي بدون اجازه رئيس کتابخانه، حق ورود به آن جا را نداشت بعد از انقلاب اسلامي قرآنهاي نفيس را يک جا گرد آوردند، و در بيست و دوم بهمن ماه 1364 رسما افتتاح گرديد و مورد استفاده عموم قرار گرفت.
موزه قرآن اکنون به صورت يک اداره مستقل زير نظر يک مدير مسئول انجام وظيفه ميکند، و محل آن در کنار صحن نو و متصل به عمارت موزه ميباشد براي محل و نگهداري قرآنها ساختمان بسيار مجللي در دو طبقه ساخته شده و از نظر هنري و گچبري و تزئين در نهايت ظرافت و زيبائي است و با اشيائي که در آن جا گذاشته شده تناسب دارد.
روزهاي اداري موزه براي ديدن عامه و زائران باز است، قرآنها را در ويترينها قرار دادهاند و خصوصيات هر يک از آنها را نوشتهاند و معرفي کردهاند، هنرمندان و هنرشناسان از اين موزه ديدن ميکنند و از ديدن آن همه آثار هنري و تاريخي لذت ميبرند، زائران و مردمان عادي هم از ديدن ظاهر آن اشياء در شگفت ميمانند و براي پديد آورندگان آنها طلب رحمت ميکنند.
به طوري که قبلا اشاره شد آستان قدس داراي بزرگترين مجموعه قرآنهاي خطي ميباشد و از اين جهت در دنيا بينظير است چند سال قبل هنگام تخريب يکي از ديوارهاي اماکن متبرکه چند هزار قرآن قديم از لاي يکي از ديوارها بيرون شدند و در آن ايام در جرائد و روزنامهها و مجلات درباره آنها مطالبي ذکر شد و مسئولان آستان قدس
[ صفحه 477]
راجع به آنها توضيحاتي دادند.
به طور کلي درباره قرآنهاي آستان قدس از قرن اول هجري تا زمان حاضر اگر بخواهند تحقيقي جامع انجام دهند و هر يک را از نظر هنري و تاريخي مورد بررسي قرار دهند و خصوصيات هر يک را روشن کنند بايد چند مجلد کتاب نوشته شود و اکنون در اين جا تعدادي از آنها را ذيلا يادداشت ميکنيم و از تفصيل معذوريم.
ما در اين جا نخست قرآنهائي را که به علي عليهالسلام و امام رضا نسبت داده شدهاند ذکر ميکنيم و معلوم است که اين قرآنها به امامان معصوم نسبت داده شدهاند و از اين که اين قرآنها به خط آن بزرگواران باشند ثابت نيست.
1 - قرآن منسوب به اميرالمومنين عليهالسلام. اين قرآن را شاه عباس صفوي در سال يک هزار و هشت به آستانه مقدسه وقف کرده است، شيخ بهاءالدين عاملي چند خطي بر پشت اين مصحف مبارک نوشته و تائيد کرده که قرآن به خط علي عليهالسلام ميباشد.
2 - يک جزء قرآن ديگر که آن هم منسوب به امام علي عليهالسلام ميباشد و در 68 ورق نوشته شده که توسط مرتضي قلي خان طباطبائي نائب التوليه در سال 1337 قمري به آستانه مقدسه وقف شده و مرحوم شيخ محمد علي عاملي گواهي داده که خط علي عليهالسلام ميباشد.
3 - قرآن منسوب به امام حسن مجتبي عليهالسلام.
4 - قرآن منسوب به امام حسين عليهالسلام.
5 - قرآن منسوب به امام سجاد عليهالسلام.
6 - قرآن منسوب به حضرت صادق عليهالسلام.
7 - يک جزء قرآن مجيد در 85 ورق بر پوست آهو به خط کوفي منسوب به خط مبارک موسي بن جفعر عليهماالسلام که آن هم توسط شاه عباس صفوي در سال 1009 وقف آستانه مقدسه شده و شيخ بهاءالدين آن را گواهي کرده است.
8 - قرآن ديگر منسوب به علي بن موسي الرضا عليهماالسلام اين نسخه در نجف اشرف بوده است يکي از مطلعين آستان قدس که در جريان اين موضوع قرار داشت به
[ صفحه 478]
اين جانب گفتند: اين قرآن در خانه يکي از علماء نجف اشرف بود و به عنوان يادگاري گرانبها در آن بيت نگهداري ميشد، صاحب قرآن نيازمند شد و تصميم گرفت آن را بفروشد.
قرآن را به علامه بزرگوار مرحوم شيخ عبدالحسين اميني رضوان الله عليه دادند تا به فروش برسد صاحب قرآن پول زيادي را مطالبه ميکرد و قرار شد آن را به آستان قدس رضوي بدهند و در مقابل پولي دريافت کنند مرحوم اميني قرآن را به مشهد آوردند و به حضرت آيةالله ميلاني دادند تا از آن طريق به آستان قدس برسد و در صورت تمايل به آن جا فروخته شود.
جريان از طريق آيةالله ميلاني به نيابت توليت اطلاع داده ميشود. نائب التوليه از اين که قرآني به خط امام رضا عليهالسلام براي اولين بار کشف شده اظهار ميکند که آستان قدس آن را خريداري ميکند و قرآن به نظر کارشناسان ميرسد، صاحب قرآن پول زيادي براي آن طلب کرده بود. نائب التوليه اظهار ميکند ما بايد قرآن را نزد شاه بفرستيم و بهاء آن را هم اعلام کنيم در صورتي که موافقت کردند آستان قدس آن را خواهد خريد.
نائب التوليه جريان را کاملا براي محمدرضا شاه نوشت و اين که قرآن از کجا آمده و در کجا بوده و مورد تاييد علماي اعلام هم ميباشد، توضيحاتي داد. شاه هم از اين که قرآني به خط امام رضا پيدا شده قرآن را خريدند و به آستان قدس وقف کردند و پشت آن را هم امضا نمودند و بار ديگر داستان شاه عباس و شيخ بهاءالدين تکرار شد.
مرحوم آيةالله ميلاني چند سطري هم به خط خود پشت اين قرآن نوشتند ولي از اين که قرآن به خط امام رضا عليهالسلام باشد اظهار نظر قطعي نکرده و فرمودهاند: عنوان شده که اين خط امام علي بن موسي الرضا عليهماالسلام ميباشد. البته از يک فقيه جامع الشرايط هم جز اين انتظاري نميرود که با احتياط مطلب بنويسد. رضوان الله عليه.
در نامه آستان قدس درباره قرآن منسوب به حضرت رضا عليهالسلام آمده است: جزوهاي که در اين نامه معرفي ميشود تاريخ تحقيقي پيدايش آن روشن نيست، ليک دلائل قدمت تاريخي در آن آشکار و هويدا است و قرائن مهرهاي سلطنتي ميرساند که اين
[ صفحه 479]
نسخه کريمه و ممتازي است و در گنجينههاي شاهي پنهان بوده و کتابت آن را از حضرت ثامنالحجج الاطهار عليهالسلام ميدانستند.
به نقل اجمالي موثقي اين جزوه از کتابخانههاي سلطنتي هند منتقل به عراق شده و آخرين شخصي که اين جزوه را داشته يکي از بزرگان نجف بوده که از اخيار علماء معاصر مقيم نجف ميبود. پس از در گذشتن فرزندان فاضل و متقي او براي حفظ اين اثر قديمي از گزند حوادث روزگار به راهنمائي و توسط علامه اميني صاحب الغدير به آستان قدس عرضه فروش داشتند.
نگارنده گويد:
نويسنده مقاله که نام خود را ننوشته است و درباره اين قرآن توضيحاتي داده است که نقل آنها در اين جا مناسبت ندارد.
بعد از اين چند قرآن که منسوب به ائمه اطهار عليهمالسلام ميباشند، نوبت به ساير قرآنها ميرسد که توسط اميران، متکلمان، صاحب منصبان، و افراد عادي به آستان مقدس حضرت رضا سلام الله عليه تقديم شده که ما اکنون تعدادي از آنها را در اين جا ذکر ميکنيم.
1 - قرآن وقفي ابوالقاسم علي بن ناصر الدوله سيمجور از رجال دوره سامانيان که درسال 363 به آستان مبارکه وقف شده است.
2 - قرآن وقفي ابوالقاسم منصور بن محمد بن کثير از رجال عصر غزنوي که در سال 393 به آستان مقدسه رضويه وقف شده است.
3 - قرآن وقفي به خط ابوالبرکات که در سال 421 به روضه مبارکه رضويه وقف شده است.
4 - قرآن خط کوفي به خط محمد بن عباس قزويني مورخ 387.
5 - قرآن وقفي زمرد ملک در سال 540.
6 - قرآن مجيد به خط ياقوت مستعصمي.
[ صفحه 480]
7 - قرآني که اوراق آن از چوب تراشيده و روي آن آيات قرآني نوشته شده است.
8 - قرآني تمام تذهيب در ششصد صفحه که در آن سيصد نوع تذهيب به کار رفته است.
9 - قرآني که پنج ترجمه و تفسير دارد، از تفسيرهاي حسيني، بيضاوي، مدارک، جلالين و کشاف استفاده شده است.
10 - قرآن احمد نيريزي خطاط معروف قرن يازدهم.
11 - قرآن بايسنغري که توسط بايسنغر ميرزا فرزند گوهرشاد آغا نوشته شده است. 12 - قرآني که به دستور ميرزا تقي خان اميرکبير نوشته شده است.
نگارنده گويد: در مورد گنجينه قرآن يا موزه قرآن مقالات و رسالههاي زيادي نوشته شده و از طرف آستان قدس رضوي هم در اين مورد آثاري منتشر شده و درباره قرآنها تحقيق و بررسي گرديده ما در اين جا از بحث آنها که بسيار طولاني است خودداري کرديم. جويندگان ميتوانند از آن مقالات و کتابها استفاده کنند و از خصوصيات قرآنها آگاه گردند.
|