|
خزانه آستان قدس رضوي از نظر اين که جنبه هنري، فرهنگي و تاريخي دارد، در اين بخش آورده شده اگر چه ممکن است در آن ميان چيزهائي هم باشند که جنبه فرهنگي نداشته باشند ولي به طور کلي اشيائي در خزانه گذاشته ميشوند که از جهات هنري داراي ارزش و اعتبار باشند، و يا از جهت تاريخي براي آنها اهميتي قائل شد و در حفظ و نگهداري آنها کوشش نمود.
خزانه در لغت به جائي ميگويند که اشياء گرانبهائي در آن جا به طور محرمانه نگهداري ميشوند و صاحب آن اشياء نميخواهد کسي بر آنها اطلاع پيدا کند و يا کسي
[ صفحه 481]
بتواند به آن جا دسترس پيدا نمايد. آن جا همواره مستور و محفوظ و تحت حفاظت شديد قرار ميگيرد و مردمان اميني بر آن جا نظارت ميکنند.
خزانه امام رضا عليهالسلام يک واحد مستقل است و تحت نظر اشخاصي که مورد اعتماد مقامات آستان قدس هستند اداره ميگردد، خزانه امام عليهالسلام يادگاري از قرون گذشته است دوستداران و علاقمندان حضرت رضا عليهالسلام از هر طبقه و صنفي که بودهاند هنگام تشرف به آستانه مبارکه آن چه را که دوست داشتهاند به بارگاه ملکوتي آن بزرگوار هديه کردهاند.
خزانه امام رضا عليهالسلام از گذشتههاي بسيار دور حکايت ميکند اگر چه در حوادث روزگار و گردش ليل و نهار آسيبهاي فراواني به آن رسيده و دست جباران و غارتگران تاريخ به آن جا هم رسيده ولي باز سر جاي خود مانده است، به درستي معلوم نيست که از چه زماني جائي به نام خزانه در آن جا به وجود آمده ولي آن چه مسلم است از قرنهاي گذشته وجود داشته است.
همان گونه که در فصل موزه به اطلاع رسيد، هنگام تاسيس موزه آستان قدس اشياء آن را از خزانه آوردند و در ويترينها نهادند. در حقيقت موزه هم بخشي از خزانه اما رضا عليهالسلام ميباشد ولي اشياء ديگري هم در آن جا بوده که آنها را در موزه هم نگذاشتهاند و خواستهاند همچنان مستور از انظار بماند و در جاي خود از آنها حفاظت شود.
از طرف ديگر تعدادي از اشياء گرانبهاي خزانه را در ديوارهاي حرم مطهر بالاي طاقها قاب کرده و بر ديوارها نصب نمودهاند تا زائران حرم مطهر آنها را مشاهده کنند ظاهر اشيائي که در حرم مطهر و يا روي قبر مبارک امام عليهالسلام قرار دارند از نفيسترين و گرانبهاترين اشياء خزانه ميباشد که براي نصب در حرم و با گذاشتن روي قبر شريف انتخاب شدهاند.
جاي خزانه امام در طول تاريخ همواره در تغيير و تحول بوده، براي اين که از دست برد غارتگران مصون بماند آن را در لاي ديوارهاي قطور و يا زيرزمين اماکن متبرکه جاي ميدادند هرگاه دشمني به مشهد مقدس حمله ميکرد اولين جائي که مورد نظرش بود
[ صفحه 482]
خزانه امام عليهالسلام بود. ما در تاريخ مشهد مقدس در اين باره سخن خواهيم گفت و مطالب لازم را ذکر خواهيم کرد.
مرحوم مؤتمن گويد: کلمه خزانه در دستگاه آستانه به محل نگهداري منقولات و اشياء نفيسه آستانه گفته ميشود. خزانه آستانه هميشه در نقاط نسبتا محفوظ و مضبوط در داخل عمارات و رواقهاي اطراف حرم محترم قرار داشته، متجاوز از يکصد سال است در محلي بين دارالسياده و دارالحفاظ که مدخل آن از صفه غربي دارالحفاظ است واقع بوده است.
قسمتي از جواهرات و زينت آلات و اشياء پر قيمت مانند بعضي شمشيرها و خنجرهاي مرصع و ادوات گوناگون ديگر تقديمي بعضي از سلاطين و شخصيتها در چند سال قبل داخل چند خونچه قرار داده و بر روي آنها قاب آئينه گرفته به لحاظ حفظ اشياء نفيسه و زينت حرم محترم در ديوارهاي حرم نصب نمودهاند.
در سال 1315 خزانه را از محلي که در دارالحفاظ بود به حجرات فوقاني صحن جديد جنب دارالضيافه و چند حجره از حجرات فوقاني صحن عتيق که متصل به يکديگر است نقل کرده و دفاتر تازهاي نيز براي ثبت و سياهه اشياء گشودهاند و تا کنون سال 1347 شمسي خزانه در همين محل قرار دارد.
مرحوم موتمن نوشتهاند: براي ثبت اشياء نفيسه و اموالي که در اداره خزانه آستان قدس نگهداري ميشود و اشيائي که در اختيار و زير نظر ابواب جمع اين اداره ميباشد و آن قسمت اشيائي که در موزه آستان قدس به معرض نمايش گذارده شده است چندين دفتر تنظيم و اشياء موجود را با ذکر مشخصات در آنها ثبت نمودهاند.
اين دفاتر را در اسفند 1346 در اداره خزانه و موزه مشاهده نمودم. خلاصه آنها ذيلا نگاشته ميشود.
1 - دفتري به نام دفتر نذورات و تقديمي که به آستان قدس ميرسد به وسيله اداره تشريفات آستان قدس يا به طور مستقيم به خزانه ميآورند، در اين دفتر ثبت ميشود. از اين دفتر تا کنون دو جلد نوشته شده است جلد اول داراي دويست صفحه که تماما تا آخر
[ صفحه 483]
تحرير يافته و جلد دوم از صفحه يک تا سي. تاريخ 18 / 1 / 1346 نوشته شده است.
2 - دفتري به نام دفتر طلا، اعم از شمش و سکه و برخي اشياء مانند گوشواره و دستبند و غيره تا به حال از صفحه يک تا هشتاد و پنج. تاريخ 10 / 10 / 1346 نوشته شده است.
3 - دفتري به نام دفتر نقره، اعم از سکههاي قديم و جديد و برخي اشياء ساخته شده از نقره تا کنون از صفحه يک تا صفحه 139 تاريخ 30 / 2 / 1346 مرقوم شده است.
4 - دفتري به نام دفتر مس و برنج حاوي کليه ظروف مسي و برنج و مسهاي قراضه و ورشوالات تا به حال از صفحه يک تا صفحه سي و يک تاريخ 25 / 9 / 1346 تحرير يافته است.
5 - دفتري به نام دفتر فرض اعم از قالي و قاليچه و کنارههاي قالي و امثال آنها تا کنون چهار جلد به ترتيب شماره تنظيم يافته و از شماره يک تا 3256 تاريخ 18 / 11 / 1346 نگاشته شده است.
6 - دفتري به نام دفتر گليم و زيلو تا کنون به ترتيب شماره از يک تا 336 تاريخ 14 / 11 / 1346 نوشته شده است.
7 - دفتري به نام اموال سواي طلا و نقره و مس و فرش و برنج و گليم و زيلو، آن چه در خزانه موجود است، در اين دفتر ثبت گرديده تا کنون از صفحه 1 تا صفحه صد و يک تاريخ 20 / 7 / 1346 مرقوم گشته است.
علاوه بر دفاتر فوق دفتر ديگري مخصوص براي ثبت اشياء نفيسه که در سالنهاي موزه به معرض نمايش عموم گذارده شده است تنظيم گرديده که تا کنون به ترتيب از شماره يک تا 512 تاريخ آخر بهمن ماه 1346 تحرير يافته است.
مرحوم اديب هروي در حديقة الرضويه محتويات خوانچههاي حرم مطهر را از نزديک ديده و با رئيس خزانه در آن وقت ارتباط بر قرار کرده و اطلاعات جامعي درباره خوانچهها ذکر نموده که اينک در ذيل به نظر خوانندگان ميرسد.
[ صفحه 484]
|