حميد بن قحطبه طائي از کارگذاران بنيعباس بود، پدرش قحطبة بن شبيب از دعاة بنيعباس در خراسان به شمار ميرفت و بسيار فعال بود، حميد مدتها در طوس حاکم بود و در باغي که به نام او مشهور شده سکونت داشت، اين باغ در بيرون دهکدهي سناباد در حومه قصبه نوقان بود و قنات سناباد هم آن را مشروب ميکرده است.
اين باغ اگر چه به نام حميد بن قحطبه مشهور شده ولي متعلق به شخص او نبوده است اين باغ و ساختمان آن يک ارک حکومتي و به دولت تعلق داشته است فرمانداران و حاکمان طوس در آن جا منزل ميکردهاند و چون آخرين فردي که در اين جا مقيم بوده و در آن جا حکومت ميکرده حميد بن قحطبه بوده از اين جهت باغ و قصر به او نسبت داده شده است.
باغ حميد بن قحطبه در حدود يک ميل در يک ميل بوده است و وسعت باغ در آن زمان از فلکه امروز حضرت رضا عليهالسلام هم بزرگتر بوده، باغي بسيار مجلل و باشکوه که ميتوانست از خلفاء بنيعباس پذيرائي کند و وسائل عيش و نوش آنها و کارگذاران عياش آنان را فراهم نمايد از قرائن معلوم ميگردد که اين باغ يک قنات اختصاصي هم داشته است.
در وسط اين باغ يک ساختمان بسيار بزرگ بوده که اطاقهاي زيادي با سالنهاي مخصوص داشته که در آن جا اجتماعات خصوصي و عمومي تشکيل ميشده است، حاکم طوس با عده وعدهاش در آن جا زندگي ميکرده و چون طوس بر سر راه خوارزم و ماوراءالنهر و ترکستان بود اين منطقه از اهميت ويژهاي برخوردار بوده و خلفاء همواره يکي از افراد نخبه را در آن جا حاکم ميکردند.
از وضع آن ساختمان و چگونگي آن در مصادر، چيزي نيامده و از اخبار و روايات اين چنين پيدا است که ساختمان باغ فرمانداري طوس قديمي بوده و به قبل از اسلام ارتباط داشته است. در کتب جغرافيائي قديم از ساختمانها و بناهاي عظيمي در
[ صفحه 61]
طوس ياد شده است که آنها را مربوط به سلسلههاي قبل از اسلام دانستهاند.
در حديث معروف لوح که در اصول کافي و عيون الاخبار صدوق روايت شده از شهري باستاني در ناحيه طوس خبر ميدهد که آن شهر را بندهاي صالح ساخته و امام علي بن موسي الرضا عليهالسلام در آن جا به دست عفريتي به شهادت خواهد رسيد، و اين حديث در ميان محدثان بسيار معروف است و در کتب معتبر نقل شده است.
اين ساختمان بزرگ زيرزميني و سردابهائي هم داشته است که در تابستانها از آنها استفاده ميشده، و ظاهرا حوضخانهاي بزرگ هم در زير ساختمان بوده و قناتي هم در آن جريان داشته است. آقاي مهندس ديشيدي از مهندسان عالي مقام آستان قدس رضوي به نگارنده اظهار داشتند: ما مسير اين قنات را در پشت محراب مسجد گوهرشاد مشاهده کرديم.
ايشان اظهار ميداشتند هنگامي که پايههاي صحن مبارکه قدس را بر ميداشتيم در پشت محراب ايوان مقصوره مسجد گوهرشاد مسير اين قنات را پيدا کرديم و همچنين وقتي که ميخواستيم رواق دارالذکر را که در مجاور حرم مطهر است و سابقا به مدرسه علي نقي ميرزا معروف بود بسازيم در هنگام پي کني راه قنات را مشاهده نموديم.
در حديث ابوصلت هروي که شيخ صدوق آن را در عيون الاخبار نقل ميکند آمده که امام رضا عليهالسلام به ابوصلت فرمودند: هنگام حفر قبر براي من آبي از مين خواهد جوشيد و ماهي در آن پيدا خواهد شد از اين حديث هم به خوبي معلوم ميشود، که در آنجا قناتي و آبي بوده است. ما انشاء الله در تاريخ و جغرافياي مشهد مقدس در اين موضوع باز هم صحبت خواهيم کرد.
|