به درستي معلوم نيست از چه زماني روي قبر مطهر امام رضا عليهالسلام ضريح به سبک امروزي گذاشته شده است، مسلما تا قرن هشتم ضريحي بالاي قبر مبارک نبوده، زيرا کساني که در قرن هشتم مشهد امام عليهالسلام را زيارت کردهاند از وجود ضريح اطلاع نميدهند و تنها از بودن صندوق بالاي قبر خبر ميدهند ما در چند صفحه قبل آن را از ابنبطوطه نقل کرديم.
مشهور آن است که گذاشتن ضريح از عصر صفويان آغاز گرديده و در ايام سلطنت آنان براي اولين بار ضريح بر آن قبر پاک نصب شده است، البته دليل و مدرکي در دست نيست که آنان براي اولين بار اين کار را کرده باشدند، و کساني که اين سخن را گفتهاند از روي حدس و گمان اظهار داشتهاند نه از روي سند و يا نقلي و يا کتاب
[ صفحه 75]
معتبري.
البته احتمال هم دارد که گذاشتن ضريح به سبک امروز از زمان تيموريان باشد، زيرا از عصر تيموريان مخصوصا زمان سلطنت سلطان حسين ميرزا بايقرا و صدارت امير علي شير نوائي شيعيان در ناحيه طوس و مشهد مقدس داراي قدرت بودهاند، و از اين زمان توليت آستان مقدس به دست شيعيان قرار ميگيرد ما در فصل ديگري در اين باره بيشتر بحث خواهيم کرد.
در يک رساله خطي کرد که در دوران سلطنت ناصر الدين شاه نوشته شده آمده است سه ضريح روي قبر مبارک نصب شده هر سه فولاد است، اما در يکي از اينها در هر گوشه آن چند دانه ياقوت و زمرد نشاندهاند، جناب ميرزا سعيدخان متولي آستانه مبارکه محض محافظت جواهرات اين ضريح، ضريح ديگري از برنج مطلا و مشبک ساخته پائين اين دو ضريح نصب کردهاند که انگشت به جواهرات نرسد.
ضريح حاليه که مرئي و نمايان است از نقره ميباشد، در بالاي ضريح مبارک اين عبارات طلاکوب شده: نيازمند رحمت ايزد مستعان و تراب اقدام زوار اين آستان ملائک پاسبان سبط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسيني الموسوي الصفوي بهادرخان به وقف و نصب اين ضريح و قبههاي مرصع چهار گوشه ضريح مقدس موفق گرديدند 1160 هجري.
روي ضريح از چوب مطلا به طور شيرواني درست شده و روپوشي مخمل مشکي مرواريد دوز است و روپوش مزبور گويا از تقديمات نواب عليه عاليه شکوه السلطنه دامت شوکتها ميباشد سه قطعه گوي مرصع به جواهر ثمين و با قيمت روي ضريح نصب شده، در سمت پائين پا در وسط يک باب درب مرصع به مبلغ گزاف خاقان جنت مکان فتحعلي شاه قاجار طاب ثراه تقديم کرده است.
در کتاب راهنماي آستان قدس نيز از سه ضريح روي قبر مبارک سخن گفته است که اينک در اين جا به نظر خوانندگان محترم ميرسد.
اول ضريحي است از فولاد ساده که روي همه نصب شده مورد نظر و تقبيل
[ صفحه 76]
زائران حرم مطهر بوده و در زمان سلطنت فتحعلي شاه ساخته شده است که در اين زمان پايههاي آن پوسيده و در اثر فشار و ازدحام زائران در طي اين مدت ارکان آن متزلزل شده است و اکنون مشغول مرمت و اصلاح آن هستند.
دوم: ضريحي است از فولاد مرصع که نگينهاي آن قسمتي به مرور از ميان رفته و قسمتي هم که باقي است مينماياند که نگينهاي اصلي نبوده و سنگ بدل است و تقديم کننده آن به شرحي که با خط طلائي در بالاي درب ورود به داخل ضريح نوشته شده معرفي گرديده و عبارت عينا نقل ميشود:
نيازمند رحمت ايزدمنان و تراب اقدام زوار اين آستان ملک پاسبان سلطان نادرشاهرخ شاه الحسيني الموسوي الصفوي بهادرخان به وقف و نصب اين ضريح و قبههاي مرصع چهار گوشه ضريح مقدس مبارک موفق گرديد سنهي 1160.
سوم: ضريحي است که قوائم آن چوب و اجزاء تشکيل دهندهي شبکات آن ميلههاي آهن بوده و روي آنها قسمتي با ورقه نقره پوشيده که تقديمي شاه طهماسب صفوي بوده و در ظرف اين مدت قوائم آن فاسد شده و قابل بقاء خود نبوده برداشته شد.
در سر در آن اين عبارت روي ورقه طلا مرتسم بود: در عهد سلطنت بنده شاه ولايت شاه طهماسب صفوي اين محجر مبارک در اين مکان مقدس نصب گرديد سنهي 957. [1] .
در گزارش آستان قدس آمده: در اين ايام «سالهاي 1330 «مرقد منور داراي سه ضريح بوده است اول ضريح فولادي ساده فتحعلي شاهي، دوم ضريح مرصع شاهرخ شاهي، سوم ضريح چوبي طلا و نقره شاه طهماسبي.
چون در موقع تعويض صندوق معلوم شد که داخل ضريح مطهر و اطراف آن خاک دستريز بوده و فرورفتگيهائي پيدا کرده و قوائم و ارکان هر سه ضريح در تماس با سطح مرطوب خاک پوسيده شده لذا اطراف ضريح را به عمق يک زرع با آجر و سمنت زيرسازي کرده و دور ضريح را سنگهاي تراشيده خلج کار گذاردند.
[ صفحه 77]
ضريح طهماسبي را که مانند صندوق چوبي به کلي فاسد شده بود با حضور علماء و رؤسا و معتمدان برداشته، طلا و نقره آن را تحويل خزانه دادند و دو ضريح ديگر را تعمير کرده بر روي پايههاي سنگي نصب و طي تشريفاتي افتتاح نمودند.
|