در داخل حرم حضرت رضا عليهالسلام چند محراب کاشي هست که از نظر نفاست و ظرافت در سطح بسيار عالي و ممتازي هستند و مورد توجه اهل فن و هنردوستان و هنرمندان ميباشند، درباره اين محرابها و هنرمندان چيرهدستي که آن آثار را آفريدهاند در مجلات فرهنگي و هنري مقالات زيادي نوشته شده است.
ما در اين جا نوشتههاي مرحوم مؤتمن را که با دقت اين محرابها را مطالعه کرده و نوشتههاي آن را استخراج نموده ذيلا نقل ميکنيم و ياد آن مرحوم را گرامي ميداريم ايشان نوشتهاند.
اول - محرابي است در ديوار جنوب شرقي حرم پيش روي مبارک به عرض 75 / 1
[ صفحه 132]
متر و ارتفاع 40 / 2 متر از کاشيهاي بسيار نفيس و ممتاز و بر آن چند کتيبه است يکي به خط کوفي برجسته که نوشته شده: بسم الله الرحمن الرحيم انما وليکم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزکوة و هم راکعون».
همچنين آيه کريمه شريفه «يا ايها الذين آمنوا لا تتخذوا الذين اتخذوا دينکم» تا آخر آيه کتيبه ديگر به خط ثلث برجسته و درشت نوشته شده: «بسم الله الرحمن الرحيم اقم الصلوة لدلوک الشمس الي غسق الليل تا و اجعل لي من لدنک سلطانا نصيرا».
کتيبهاي ديگر در هلالي محراب به خط کوفي نوشته: «بسم الله الرحمن الرحيم شهد الله انه، لا الله الا هو، تا ان الدين عند الله الاسلام» بر فراز هلالي در پيشاني محراب به خط کوفي نوشته شده لا اله الا اله محمد رسول الله، کتيبه ديگر به خط سفيد خفي نوشته شده است «قد افلح المؤمنون تا هم العادون».
کتيبه ديگر به خط زرد خفي که آيه آمن الرسول بما انزل اليه من ربه تا فانصرنا علي القوم الکافرين و پائين محراب نزديکبه زمين به خط خفي نوشته: «سبحان ربي العظيم و بحمده» و در سينه محراب زير هلال نوشته «کن في صلواتک خاشعا».
دوم محرابي است در ديوار جنوب غربي حرم پيش روي مبارک به عرض 15 / 2 و ارتفاع 60 / 2 متر که آن نيز با کاشيهاي بسيار ممتاز و نفيس ساخته شده و بر آن چند کتيبه است يکي به خط کوفي برجسته آيه شريفه «ان الحسنات يذهبن السيئات تا لا يضيع اجر المحسنين».
کتيبه ديگر به خط ثلث برجسته «بسم الله الرحمن الرحيم قد نري تقلب وجهک في السماء تا ولئن اتبعت أهوائهم» کتيبهي ديگر بر هلالي بالاي محراب به خط کوفي برجسته آيه شريفه «آمن الرسول بما انزل اليه من ربه تا غفرانک ربنا»
کتيبه ديگري به خط خفي سفيد که در اثر استلام زوار ريخته و آنچه باقي است و خوانده ميشود اين است: قال الرضا عليهالسلام: من زارني علي بعد داري و مزاري آتيته يوم القيامة في ثلث مواطن حتي اخلصه من اهوالها اذا تطاير الکتب يمينا و شمالا
[ صفحه 133]
در پيشاني محراب کتيبهاي است و بر آن به خط ثلث برجسته حديث ديگري در ثواب زيارت حضرت رضا عليهالسلام نوشته شده ولي مقداري از آن ريخته که خوانده نميشود و آنچه خوانده ميشود اين است و الف عمرة متقبلة کلها، قال احمد بن ابينصر قلت لابي جعفر حجة قال: اي و الله الف الف حجة لمن يزورها عارفا بحقه.
فرمودند: هرکس مزار مرا که در جاي دوري قرار گرفته زيارت کند من روز قيامت در سه مورد به ديدار او خواهم رفت و او را از سختيهاي آن روز نجات خواهم داد، نخست هنگامي که نامههاي اعمال مردم از راست و چپ به پرواز درآيند، دوم وقت عبور از صراط و سوم هنگام سنجش اعمال.
در حديث ديگر آمده احمد بن محمد بزنطي گفت: به امام جواد عرض کردم زيارت پدرت ثواب هزار حج دارد؟ فرمودند: آري به خداوند سوگند ثواب هزار هزار حج دارد، در صورتي که او را بشناسد و مقام او را بداند.
در سينه محراب به خط کوفي برجسته نوشته است: «لا اله الا الله محمد رسول الله اللهم اغفر لمن استغفر لابي زيد بن ابيمحمد بن زيد النقاش» و در زير آن به خط کوفي نوشته «کن في سلوتک خاشعا» و بر دوره طاق محراب به خط ثلث خفي نوشته است:
عن اميرالمؤمنين سيقتل رجل من ولدي به ارض خراسان تا آخر و نيز سوره مبارکه توحيد به خط خفي در هلال کوچک رسم شده و در آخر محراب نزديک به کاشي برجسته اين عبارت نوشته شده في ربيع الآخر سنة اثني عشر و ستمائة.
در ميان کتيبه کوفي اول که به خط جلي ميباشد پنج سطر خفي به خط ثلث که به زحمت خوانده ميشود اين عبارت نوشته شده: خداوند ابحق اين امام پاک معصوم بر آن بنده رحمت کن که يکبار سورة فاتحه الکتاب بخواند از بهر اين ضعيف عبدالعزيز بن آدم و بگويد که خداوندا گناهانش عفو کن و او را رحمن کن بفضلک و کرمک و رحمتک.
سوم - محرابي است در بالاي سر مبارک زير طاق و صفهاي که از آن به مسجد
[ صفحه 134]
بالا سر ميروند به عرض 25 / 1 و ارتفاع 90 / 1 متر بر روي کاشيهاي بسيار ممتاز و نفيس و اطراف آن نيز خطوط و کتيبههاي چندي است، از آن جمله کريمه شريفه «اقم الصلوة لدلوک الشمس» تا آخر به خط ثلث برجسته بر آن نوشته شده است.
بر دور هلالي همين محراب نوشته شده: شهد الله انه لا اله الا هو تا آخر و نيز به خط ثلث بر دور محراب کريمه شريفه «ان في خلق السماوات و الارض و اختلاف الليل و النهار تا ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک وقنا عذاب النار» نوشته شده است و بعد از آن اين عبارت است «عمل علي بن محمد بن ابيطاهر غفر الله ذنوبه».
همچنين در اين موضوع بر خشتهاي سبز رنگ کوچکي اين چند عبارت رسم گرديده: «حب علي حسنة لا يضر معها سيئة، انا مدينة العلم و علي بابها، يا علي انت مني به منزلة هارون من موسي، من کنت مولاه فهذا علي مولاه» محراب مذکور موقع وسعت دادن ضلع غربي حرم مطهر برداشته شده و به موزه آستان قدس تحويل گرديد و اکنون سال 1347 بر ديوار شمالي سالن اول موزه نصب و محفوظ ميباشد.
در کاشيهاي سنجري که در قسمت غربي حرم به طرف مسجد بالا سر قرار دارد روايتهائي نوشته شده که اينک به نظر ميرساند: «قال رسول الله صلي الله عليه و آله علي مني به منزلة هارون من موسي، بغض علي سيئة لا ينفع معه حسنة، حب علي حسنة لا يضره معها سيئة»
قال رسول الله صلي الله عليه و آله: أنا و علي أبوا هذه الامة، قال رسول الله صلي الله عليه و آله: انا مدينة العلم و علي بابها، ضربة علي يوم الخندق أفضل من عبادة الثقلين. قال رسول الله صلي الله عليه و آله: الحسن و الحسين سيد اشباب اهل الجنة.
|