در داخل حرم حضرت رضا عليه‏السلام چند محراب کاشي هست که از نظر نفاست و ظرافت در سطح بسيار عالي و ممتازي هستند و مورد توجه اهل فن و هنردوستان و هنرمندان مي‏باشند، درباره اين محراب‏ها و هنرمندان چيره‏دستي که آن آثار را آفريده‏اند در مجلات فرهنگي و هنري مقالات زيادي نوشته شده است. ما در اين جا نوشته‏هاي مرحوم مؤتمن را که با دقت اين محرابها را مطالعه کرده و نوشته‏هاي آن را استخراج نموده ذيلا نقل مي‏کنيم و ياد آن مرحوم را گرامي مي‏داريم ايشان نوشته‏اند. اول - محرابي است در ديوار جنوب شرقي حرم پيش روي مبارک به عرض 75 / 1 [ صفحه 132] متر و ارتفاع 40 / 2 متر از کاشي‏هاي بسيار نفيس و ممتاز و بر آن چند کتيبه است يکي به خط کوفي برجسته که نوشته شده: بسم الله الرحمن الرحيم انما وليکم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزکوة و هم راکعون». همچنين آيه کريمه شريفه «يا ايها الذين آمنوا لا تتخذوا الذين اتخذوا دينکم» تا آخر آيه کتيبه ديگر به خط ثلث برجسته و درشت نوشته شده: «بسم الله الرحمن الرحيم اقم الصلوة لدلوک الشمس الي غسق الليل تا و اجعل لي من لدنک سلطانا نصيرا». کتيبه‏اي ديگر در هلالي محراب به خط کوفي نوشته: «بسم الله الرحمن الرحيم شهد الله انه، لا الله الا هو، تا ان الدين عند الله الاسلام» بر فراز هلالي در پيشاني محراب به خط کوفي نوشته شده لا اله الا اله محمد رسول الله، کتيبه ديگر به خط سفيد خفي نوشته شده است «قد افلح المؤمنون تا هم العادون». کتيبه ديگر به خط زرد خفي که آيه آمن الرسول بما انزل اليه من ربه تا فانصرنا علي القوم الکافرين و پائين محراب نزديکبه زمين به خط خفي نوشته: «سبحان ربي العظيم و بحمده» و در سينه محراب زير هلال نوشته «کن في صلواتک خاشعا». دوم محرابي است در ديوار جنوب غربي حرم پيش روي مبارک به عرض 15 / 2 و ارتفاع 60 / 2 متر که آن نيز با کاشي‏هاي بسيار ممتاز و نفيس ساخته شده و بر آن چند کتيبه است يکي به خط کوفي برجسته آيه شريفه «ان الحسنات يذهبن السيئات تا لا يضيع اجر المحسنين». کتيبه ديگر به خط ثلث برجسته «بسم الله الرحمن الرحيم قد نري تقلب وجهک في السماء تا ولئن اتبعت أهوائهم» کتيبه‏ي ديگر بر هلالي بالاي محراب به خط کوفي برجسته آيه شريفه «آمن الرسول بما انزل اليه من ربه تا غفرانک ربنا» کتيبه ديگري به خط خفي سفيد که در اثر استلام زوار ريخته و آنچه باقي است و خوانده مي‏شود اين است: قال الرضا عليه‏السلام: من زارني علي بعد داري و مزاري آتيته يوم القيامة في ثلث مواطن حتي اخلصه من اهوالها اذا تطاير الکتب يمينا و شمالا [ صفحه 133] در پيشاني محراب کتيبه‏اي است و بر آن به خط ثلث برجسته حديث ديگري در ثواب زيارت حضرت رضا عليه‏السلام نوشته شده ولي مقداري از آن ريخته که خوانده نمي‏شود و آنچه خوانده مي‏شود اين است و الف عمرة متقبلة کلها، قال احمد بن ابي‏نصر قلت لابي جعفر حجة قال: اي و الله الف الف حجة لمن يزورها عارفا بحقه. فرمودند: هرکس مزار مرا که در جاي دوري قرار گرفته زيارت کند من روز قيامت در سه مورد به ديدار او خواهم رفت و او را از سختي‏هاي آن روز نجات خواهم داد، نخست هنگامي که نامه‏هاي اعمال مردم از راست و چپ به پرواز درآيند، دوم وقت عبور از صراط و سوم هنگام سنجش اعمال. در حديث ديگر آمده احمد بن محمد بزنطي گفت: به امام جواد عرض کردم زيارت پدرت ثواب هزار حج دارد؟ فرمودند: آري به خداوند سوگند ثواب هزار هزار حج دارد، در صورتي که او را بشناسد و مقام او را بداند. در سينه محراب به خط کوفي برجسته نوشته است: «لا اله الا الله محمد رسول الله اللهم اغفر لمن استغفر لابي زيد بن ابي‏محمد بن زيد النقاش» و در زير آن به خط کوفي نوشته «کن في سلوتک خاشعا» و بر دوره طاق محراب به خط ثلث خفي نوشته است: عن اميرالمؤمنين سيقتل رجل من ولدي به ارض خراسان تا آخر و نيز سوره مبارکه توحيد به خط خفي در هلال کوچک رسم شده و در آخر محراب نزديک به کاشي برجسته اين عبارت نوشته شده في ربيع الآخر سنة اثني عشر و ستمائة. در ميان کتيبه کوفي اول که به خط جلي مي‏باشد پنج سطر خفي به خط ثلث که به زحمت خوانده مي‏شود اين عبارت نوشته شده: خداوند ابحق اين امام پاک معصوم بر آن بنده رحمت کن که يکبار سورة فاتحه الکتاب بخواند از بهر اين ضعيف عبدالعزيز بن آدم و بگويد که خداوندا گناهانش عفو کن و او را رحمن کن بفضلک و کرمک و رحمتک. سوم - محرابي است در بالاي سر مبارک زير طاق و صفه‏اي که از آن به مسجد [ صفحه 134] بالا سر مي‏روند به عرض 25 / 1 و ارتفاع 90 / 1 متر بر روي کاشي‏هاي بسيار ممتاز و نفيس و اطراف آن نيز خطوط و کتيبه‏هاي چندي است، از آن جمله کريمه شريفه «اقم الصلوة لدلوک الشمس» تا آخر به خط ثلث برجسته بر آن نوشته شده است. بر دور هلالي همين محراب نوشته شده: شهد الله انه لا اله الا هو تا آخر و نيز به خط ثلث بر دور محراب کريمه شريفه «ان في خلق السماوات و الارض و اختلاف الليل و النهار تا ربنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک وقنا عذاب النار» نوشته شده است و بعد از آن اين عبارت است «عمل علي بن محمد بن ابي‏طاهر غفر الله ذنوبه». همچنين در اين موضوع بر خشت‏هاي سبز رنگ کوچکي اين چند عبارت رسم گرديده: «حب علي حسنة لا يضر معها سيئة، انا مدينة العلم و علي بابها، يا علي انت مني به منزلة هارون من موسي، من کنت مولاه فهذا علي مولاه» محراب مذکور موقع وسعت دادن ضلع غربي حرم مطهر برداشته شده و به موزه آستان قدس تحويل گرديد و اکنون سال 1347 بر ديوار شمالي سالن اول موزه نصب و محفوظ مي‏باشد. در کاشي‏هاي سنجري که در قسمت غربي حرم به طرف مسجد بالا سر قرار دارد روايت‏هائي نوشته شده که اينک به نظر مي‏رساند: «قال رسول الله صلي الله عليه و آله علي مني به منزلة هارون من موسي، بغض علي سيئة لا ينفع معه حسنة، حب علي حسنة لا يضره معها سيئة» قال رسول الله صلي الله عليه و آله: أنا و علي أبوا هذه الامة، قال رسول الله صلي الله عليه و آله: انا مدينة العلم و علي بابها، ضربة علي يوم الخندق أفضل من عبادة الثقلين. قال رسول الله صلي الله عليه و آله: الحسن و الحسين سيد اشباب اهل الجنة.