|
اصل گنبد همان است که در قرن ششم ساخته شده است بر اساس پاره از مصادر گنبد امام رضا عليهالسلام تا قبل از صفويه کاشي بوده است ولي از اين که چه زماني کاشيکاري شده و باني آن چه کسي بوده اطلاع درستي در دست نيست، و تاريخ گنبد مطهر که اينک بر روي آن نقش بسته است دوران صفويه را نشان ميدهد.
در مطلع الشمس آمده: وقتي که شاه طهماسب مشهد را تعمير نمود و يا به توسيع آن پرداخت گنبد مطهر را با آجرهاي طلا تذهيب نمود و يک مناره قشنگي به ساخت و آن را نيز مذهب کرد و دور مرقد ضريح طلائي نصب کرد و همين سلطان صحن روضه را به حالت حاليه رسانيد.
ظاهرا اين گفته اعتماد الدوله درست نباشد زيرا همه مورخان و کساني که درباره مشهد و آستان قدس مطالعه و تحقيق کردهاند معتقد هستند که گنبد مطهر امام هشتم عليهالسلام را شاه عباس صفوي با خشتهائي از مس که روي آنها را طلا کردند، در
[ صفحه 137]
گنبد کار گذاشته است و نام او هم در کتيبه گنبد باقي است.
در حال حاضر روي قبر مطهر امام رضا عليهالسلام دو گنبد قرار دارد: اول همان گنبد اصلي است که حدود ده قرن از آن ميگذرد، دوم گنبدي است که شاه عباس صفوي روي گنبد اول قرار داده و با ستونهاي چوبي آن را استوار کرده و بعد طلاکاري نمودهاند که مورخان اين چنين بيان داشتهاند:
شاه عباس صفوي در سال يک هزار و نه از اصفهان پياده به مشهد مقدس مشرف گرديد و مدتي در اين شهر اقامت گزيد، او دستور داد گنبد مطهر را با خشتهاي طلا بپوشانند، بر اساس کتيبهاي که اکنون دور گنبد مطهر ميباشد،در سال يک هزار و ده مشغول اين کار شدهاند و در هزار و يک صد و شانزده طلاکاري پايان يافته است.
در اطراف گنبد کتيبهاي است به خط جلي که توسط خطاطا مشهور عليرضا عباسي نوشته شده است اين کتيبه بسيار زيبا و به خط ثلث تحرير گرديده و با رنگ طلائي بر بدنهي گنبد نصب شده است.
بسم الله الرحن الرحيم، من عظائم توفيقات الله سبحانه أن وفق السلطان الاعظم مولي ملوک العرب و العجم، صاحب النسب الطاهر النبوي و الحسب الباهر العلوي تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملکوتية، مروج آثار اجداده المعصومين السلطان ابنالسلطان ابوالمظفر شاه عباس الحسيني الموسوي الصفوي بهادرخان.
فاستسعد بالمجيئي ماشيا علي قدميه من دارالسلطنته اصفهان الي زيارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرف به زينة هذه القبة من خلص ما له في سنة الف و عشر و تم في سنة الف و ستة عشر.
خلاصه آن چنين است که توفيقات بزرگ خداوند سبحان شامل حال سلطان اعظم و رهبر ملوک عرب و عجم که نسب به خاندان نبوت و امامت ميرساند، و خاک پاي زائران اين روضه منوره ميباشد، مروج آثار اجداد معصومين عباس حسيني موسوي صفوي که موفق شد با پاي پياده از اصفهان به مشهد مشرف گردد و اين گنبد را به طلا مزين کند، و اين کار در سال 1016 پايان گرفت.
[ صفحه 138]
در زير کتيبه يک جا نوشته شده: عمل کمالالدين محمود يزدي و در جاي ديگر آمده کتبهي عليرضا العباسي، کمالالدين معمار گنبد بوده که اين کار بزرگ و تاريخي به دست او انجام گرفته است و بعد در سال 1084 در اثر زلزله تکاني به گنبد مطهر وارد ميشود و خشتها از جاي خود بيرون ميشوند و شکافي هم در گنبد پديد ميآيد، اين حادثه در زمان شاه سليمان صفوي واقع ميگردد.
سلطان نامبرده دستور ميدهد تا گنبد را مانند سابق درست کنند و هر جا که آسيب ديده مرمت نمايند و کتيبهاي که هم اکنون در آن جا ميباشد از اين واقعه خبر ميهد کتيبه چنين است:
من ميامن منن الله سبحانه الذي زين السماء به زينة الکواکب و رصع هذه القباب العلي بدر الدراري الثواقب ان استسعد السلطان الأعدل الاعظم، و الخاقان الاکرم الأفخم، اشرف ملوک الأرض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا، مروج مذهب اجداده الأئمة المعصومين و محيي مراسم آبائه الطيبين الطاهرين.
السطان بنالسلطان شاه سليمان الصفي الموسوي بهادرخان به تذهيب هذه القبة العرشية الملکوتية و تزيينها و تشرف به تجديدها و تحسينها اذا تطرق اليه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبية التي کانت تشرق کالشمس في رابعة النهار به سبب حدوث الزلزله العظيمة في هذه البلدة الکريمة في سنة اربع و ثمانين و الف و کان هذه التجديد الجديد في سنة ثمانين و الف کتبه محمد رضا الامامي. خلاصه آن اين است که خداوند سبحان آسمان دنيا را با ستارگان زينت بخشيد و گنبد گيتي را با انوار فروزان آن آرايش داد. از منتهاي خداوند اين بود که سلطان اعظم و خاقان اکرم که از نظر حسب و نسب از اشرف پادشاهان روي زمين و از جهت اخلاق و ادب از گراميترين آنها ميباشد.
او مروج مذهب اجداد طاهرين و زندهکنندهي آثار پدران معصوم خود ميباشد، شاه سليمان صفوي موسوي اين گنبد ملکوتي را که در اثر زلزله آسيب ديده بود مرمت کرد، و خرابيهاي آن را تجديد بنا نمود و اکنون گنبد مطهر مانند آفتاب تابان نورافشاني
[ صفحه 139]
ميکند و اين عمل در سال يک هزار و هشتاد انجام يافت.
عبارات فوق در چهار ترنج نوشته شده و در اطراف گنبد نصب گرديده است، اعتماد السلطنه در مطلع الشمس گويد: عبارت کتيبه ترنجها به انشاء علامه اجل آقا حسين خوانساري قدس سره ميباشد که در معقول و منقول از مشاهير فحول آن عصر به شمار ميآمد و در ادبيات و انشاء رسائل استادي را دبوده است.
در سال 1353 شمسي هنگام نيابت توليت عبدالعظيم وليان خشتهاي طلائي را که در اثر مرور زمان شفافيت خود را از دست داده بودند، از جاي خود برداشتند و بار ديگر با آب طلا از نو رنگ آميزي نمودند و در جاي خود نصب کردند، يکي از معماران آستان قدس براي نگارنده نقل کرد که وليان دستور دادند هر خشتي را که بر ميدارند روي آن شماره بگذارند و بار ديگر آن را سر جاي خود که از اول آن جا قرار داشته بگذارند تا وضع اول محفوظ بماند.
ابعاد گنبد به قرار ذيل است:
ارتفاع از کف حرم تا انتهاي زير سقف 8 / 18 متر
ارتفاع از کف حرم تا انتهاي گنبد طلا 20 / 31 متر
دور گنبد از سطح خارج 1 / 42 متر
ارتفاع از اول طلاکاري تا تيزه گنبد 40 / 16 متر
ارتفاع سر طوق گنبد مطهر 50 / 3 متر
|