در مجموعه قديمي آستان قدس دو مناره وجود دارد، يکي از آن‏ها نزديک گنبد مطهر و ديگري مقابل آن بالاي ايوان عباسي در شمال صحن کهنه قرار دارند، اين مناره‏ها هر دو روکش طلا دارند و جلوه‏اي به بارگاه حضرت رضا عليه‏السلام مي‏دهند، و مشتاقان آن حضرت را به طرف خود مي‏کشند، و اينک درباره اين مناره‏ها مطالبي به نظر خوانندگان محترم مي‏رسانيم. [ صفحه 140] مناره نزديک گنبد مطهر به احتمال نزديک به يقين با گنبد همزمان ساخته شده و از آثار قرن ششم مي‏باشد، زيرا در آن زمان معمول بوده که در کنار گنبد يک مناره هم ساخته شود و شاهد بر اين گنبد و مناره سنگ بست در نزديک مشهد مقدس مي‏باشد، که هم اکنون وجود دارد و مردم آن را مشاهده مي‏کنند. گنبد سنگ بست به گنبد حضرت رضا عليه‏السلام خيلي شباهت دارد کساني که آن را ديده‏اند متوجه اين مطلب مي‏شوند، اگر چه گنبد سنگ بست قديم است و قبل از گنبد امام عليه‏السلام ساخته شده است زيرا گنبد سنگ بست در زمان غزنويان ساخته شده و گنبد حضرت رضا عليه‏السلام در زمان سلاجقه بنا گرديده است ولي به يکديگر شباهت دارند. در بعضي از کتاب‏ها مناره نزديک حرم را به زمان صفويه نسبت مي‏دهند و گفته‏اند؛ شاه طهماسب صفوي آن را ساخته و طلا کرده است، ولي اين عقيده درست نيست ممکن است در زمان شاه طهماسب آن را مرامت کرده باشند و اين خود موجب آن شده که بگويند شاه صفوي آن را ساخته است و بعد هم توسط مؤلفان به کتاب‏ها راه پيدا کرده است. با اين که فاصله دو مناره زياد است ولي کساني که از طرف جنوب اماکن متبرکه به طرف حرم مي‏روند مخصوصا از طرف خيابان امام رضا به طرف حرم مي‏آيند خيال مي‏کنند که گنبد بين اين دو مناره قرار گرفته است. معلوم نيست باني مناره دوم و معمار آن منظور خاصي داشته و خواسته که چنين باشد و يا اين که طبيعت کار اين گونه در آمده است و العلم عند الله. همان گونه که مشهور است مناره نزديک گنبد را شاه طهماسب صفوي طلا کرده است، و بعد از آن نادرشاه افشار هنگامي که ايوان امير علي شير نوائي را تذهيب مي‏کرده آن را نيز تجديد طلا نموده است. بلندي اين مناره از کف صحن تا انتها 5 / 40 متر و دور خارج آن 13 متر است. طرف پائين مناره از سطح بام با آجر کار شده و بعد از آن کاشي گرديده و از [ صفحه 141] بالاي کاشي‏ها تا انتهاي آن با خشت‏هاي مطلا پوشيده شده است، زير ماذنه کتيبه‏اي است که به خط ثلث برجسته صلوات بر حضرت رسول و ائمه معصومين عليهم‏السلام نوشته شده و دنباله آن آمده کتبه بهاءالدين محمد الخادم سنه 1142 و بعد هم آيه شريفه «ان الله يمسک السماوات و الارض ان تزولا» مرقوم گرديده است. زير کاشي‏کاري ساقه مناره بر گرد قسمت آجري به خط بنائي درشتي آيه شريفه «انا فتحنا لک فتحا مبينا» از کاشي چيده شده است. مناره ديگر که روي ايوان عباسي ساخته شده، اصل بناء و تذهيب توسط نادرشاه افشار انجام گرفته است. اين مناره از جهت ارتفاع و طلا کاري قسمت بالا و کاشي‏کاري و آجر چيني طرف پائين مانند مناره نزديک گنبد مي‏باشد، در کتيبه اين مناره خشت‏هاي مطلا به خط ثلث صلوات بر معصومين عليهم الصلوة و السلام نوشته شده است. در آخر مرقوم گرديده في ذي‏قعدة الحرام سنة 1145 و زير آن به خط نستعليق خفي مسطور است عالي جناب سلاله السادات العظام امير سيد احمد الحسيني سرکشيک و کلب عتبه عليه روضه رضويه محمد جعفر خادم في شهر رمضان المبارک 1146. مؤلف گويد: با مطالعه و تحقيقي که در مورد بناء حرم امام رضا عليه‏السلام انجام گرفت و کتاب‏هائي که در اين مورد نوشته شده بررسي گرديد و با توجه به نوشته‏ها و کتيبه‏هاي موجود در حرم مطهر حضرت ثامن‏الحجج سلام الله عليه معلوم شد که بناء موجود همان بنائي است که به امر سلطان سنجر سلجوقي توسط و زيرش شرف‏الدين قمي و مساعدت گروهي ديگر در آغاز قرن ششم هجري ساخته شده است. بناء اول به قبه هارونيه معروف بود که مأمون روي قبر پدرش هارون در باغ حميد بن قحطبه ساخته بود و بعدا حضرت رضا عليه‏السلام در آن بقعه مدفون شدند، اين [ صفحه 142] بناء در قرن چهارم هجري توسط امير سبکتکين خراب گرديد. بناء دوم توسط فرزند سبکتکين محمود غزنوي ساخته شد و بعد در اثر زد و خورد و حوادثي که بين شيعه و سني در طوس و مشهد پيدا شد بناء محمود هم ويران گرديد اين حادثه در سال پانصد هجري اتفاق افتاده است. بناء سوم همين بناء فعلي است که در سال 515 هجري به اسم سلطان سنجر و توسط و زيرش شرف‏الدين قمي و به مباشرت گروهي مانند ابوالقاسم احمد بن علي حسيني موسوي، دستور خراسان ابوالمعالي بن حسين، طغرل بن محمد بن ملکشاه سلجوقي، برادرزاده سلطان سنجر و ترکان زمرد دختر محمود بن محمد بن ملکشاه ساخته شده است. نام همه اين‏ها در کتيبه‏هائي که روي کاشي‏هاي سنجري نوشته شده آمده، ولي در اثر مرور زمان و تعميرهاي پياپي کاشي‏ها جابجا شده و در اثر سهل‏انگاري متصديان و معماران که نظارت درستي بر چيدن مجدد کاشي‏ها نداشته‏اند ترتيب آن‏ها به هم خورده است، تزئين حرم با کاشي‏هاي الوان مدت‏ها طول کشيده و تا 612 هجري ادامه داشته است. ما انشاء الله در تاريخ مشهد مقدس که اختصاص به رجال و دانشمندان و هنرمندان دارد درباره اين اشخاص که در کتيبه‏ها از آن‏ها نام برده شده مفصلا بحث خواهيم کرد و توضيحات لازم را خواهيم داد.